Hoe geef je duurzaamheidseducatie een structurele plek in het onderwijs? En hoe kun je als NDE-centrum een echte partner voor scholen zijn? Dit onderzoeken GDO, Natuurcentrum Arnhem en Utrecht Natuurlijk dit jaar in de pilot Combinatiefunctie Natuur- en Duurzaamheidseducatie.
Deze pilot onderzoekt hoe NDE deze rol richting het onderwijs kan oppakken en kan bouwen aan structurele samenwerkingen met scholen en lokale partners. De Brede Regeling combinatiefuncties, biedt een financieringsmodel dat ook voor NDE wenselijk zou zijn om in te zetten.
Natuurcentrum Arnhem heeft de afgelopen jaren met het programma Duurzame Arnhemse Scholen (DAS) veel ervaring opgedaan met de rol van strategisch partner en ontwikkelt deze rol tijdens dit leertraject verder door. Utrecht Natuurlijk start deze rol in 2025 op. Anouk Haverkamp (GDO) ging in gesprek met Anneloes Louwerse (Natuurcentrum Arnhem) en Wietske Koot (Utrecht Natuurlijk) over hun ervaringen als combinatiefunctionaris Natuur- en Duurzaamheidseducatie.
In deze pilot zijn jullie degenen die bouwen aan de rol van partner richting het onderwijs, onder de noemer van ‘combinatiefunctionaris’. Kunnen jullie jezelf kort voorstellen?
Anneloes: “Van oorsprong ben ik leerkracht in het basisonderwijs en heb ik dertien jaar voor de klas gestaan. Toen ik op één van de Stadsboerderijen van Natuurcentrum Arnhem kwam te wonen, zag ik hoe krachtig natuur- en duurzaamheidseducatie is: je dompelt kinderen echt onder in een onderwerp, terwijl ik als leerkracht alleen dingen kon aantippen. Dat raakte me. Toen er een functie vrijkwam bij de afdeling Educatie, was de keuze om te solliciteren dan ook snel gemaakt. Hoewel ik zelf geen bioloog ben, mijn collega’s kunnen echt losgaan op één klein beestje, werd ik aangenomen op basis van mijn kennis over (de didactiek) van het jonge kind. Na een aantal jaren gewerkt te hebben als lesgever ben ik inmiddels Adviseur Educatie.”
Wietske: “Ik herken dat helemaal. Ik heb ook een onderwijsachtergrond en werkte eerder op een plek waar te weinig ruimte was om echt iets met mijn drive voor natuur en duurzaamheid te doen. Toen ben ik cursussen gaan volgen in natuur en duurzaamheid. Ik werk nu 8 jaar bij Utrecht Natuurlijk. De combinatie tussen je interesse en onderwijservaring is heel waardevol. Zeker in mijn huidige functie kan ik mijn collega’s echt meenemen naar de wereld van het onderwijs.”
Hoe vul jij de rol van combinatiefunctionaris in? En is dat anders dan daarvoor?
Wietske: “Als educatiemedewerker werkte ik praktisch – met de handen in de aarde. Nu vlieg ik er als een helikopter (Anneloes: “Als een libelle!”) boven en probeer ik de samenwerkingen met scholen voor langere termijn aan te gaan, en verbindingen te leggen met andere partners in de stad.
Een tijdje geleden hebben we bijvoorbeeld een lespakket ontwikkeld over afval en duurzaamheid door Utrecht Natuurlijk, een school en Stichting Boskind aan elkaar te verbinden en samen te werken. Nu kan ik dat soort verbindingen op grotere schaal leggen.”
“Als combinatiefunctionaris hang je erboven. Je bent als een libelle”
Anneloes: “Ik herken dat en tegelijkertijd is er voor mij met de start van de pilot niet zo veel veranderd als voor jou. Bij Natuurcentrum Arnhem hebben we die rolontwikkeling richting partner van de school al langer geleden ingezet. Als Adviseur Educatie werkte ik, net als mijn collega-adviseurs, al in projecten met meerdere partners en voerde gesprekken met scholen. De combinatiefunctie is geen vaste functie met een omschrijving, maar eigenlijk een financieringsmodel om de rol als partner naast de school te kunnen vervullen. Het grote doel is om, vanuit de eigenheid van je eigen centrum duurzaamheid en de contacten met andere educaties en partners, duurzaamheid te borgen in het dagelijkse onderwijs.”
Wietske: “En dat kan best een zoektocht zijn. Dat wij dit zijn gaan doen, betekent bijvoorbeeld ook iets voor de rest van het team. Maar ook voor mijzelf; het hele NDE- en scholennetwerk in kaart brengen, alles wat er al is, waar de verbindingen gelegd kunnen worden, waar de haakjes zitten. Het moet op zijn plek vallen, en dat kost tijd. Het werkt eigenlijk net zoals hoe bijvoorbeeld woordenschatontwikkeling werkt in een kinderbrein, ik zie dat nu in mijn hoofd gebeuren met natuur- en duurzaamheidseducatie.”
Jullie hebben duidelijk allebei een onderwijs-achtergrond. Hoe helpt dat je hierbij?
Anneloes: “Ervaring in het onderwijs is echt belangrijk. Bij Natuurcentrum Arnhem nemen we bewust mensen aan met onderwijskennis, zodat je weet wat er speelt in scholen, de taal spreekt en de toon en aanpak kent die past bij de verschillende leeftijden. Van daaruit kan je inspelen op de behoeftes van de school, leerkracht en/of groep. Daarnaast hebben we ook collega’s met echte inhoudelijke natuurkennis. Zij weten de leuke en grappige voorbeelden te benoemen die kinderen aanspreken. Die combinatie zorgt ervoor, dat we een betrouwbare partner zijn. Dat opbouwen van vertrouwen is essentieel om later samen met de school, als partners, te werken aan het inbedden van duurzaamheid/duurzaam onderwijs in de school. Een relatie met de school is er niet zomaar, die bouw je op. Ik ben ervan overtuigd, dat dit de basis is van hoe we nu met de scholen in gesprek kunnen zijn.”
Wietske: “Zo laat je ook zien dat je maatwerk kunt bieden; je begrijpt de school, de problematieken die daar spelen, en kunt daar de juiste NDE-activiteiten aan koppelen. Met kennis over het onderwijs lukt het je om te denken vanuit de behoefte van de school, in plaats van vanuit NDE.”
Jullie richten je erop om de samenwerking met scholen stevig neer te zetten. Wat zijn jullie drijfveren daarvoor?
Wietske: “Omdat ik zelf voor de klas heb gestaan, weet ik hoeveel er van alle kanten aan je getrokken wordt. Ik wil niet de zoveelste organisatie zijn die aan scholen trekt vanuit de eigen idealen. Je moet echt verbinding maken, kijken waar je elkaar kunt vinden en vandaaruit, laagdrempelig voor de school, iets opbouwen. Als je echt een partner bent, luister je naar elkaar. Dat probeer ik thuis ook met mijn eigen partner, haha!”
Anneloes: “Helemaal mee eens! En daarnaast doen we het natuurlijk voor de kinderen. Niet sommige kinderen, maar álle kinderen in het onderwijs. Om ze zich bewust te laten worden van hun verbinding met de natuur. Veel kinderen hebben het idee dat de natuur iets is om naartoe te gaan, maar ze zíjn de natuur. Ze ademen het in, eten het, raken het aan. Ons werk draait om het laten zien dat zij, en de keuzes die ze maken, ertoe doen.”
“Kinderen denken dat de natuur iets is om naartoe te gaan, maar ze zijn de natuur.”
Wietske: “Ja, dat systeemdenken. Oorzaken en gevolgen leren herkennen, en kinderen bewust maken van hun rol – zonder te oordelen. Zoals bij onze kaaslessen waar het onder andere gaat over plantaardig eten, of bij de varkens op onze boerderij: we vertellen het hele verhaal en laten de kinderen zelf hun mening vormen.”
Kunnen jullie iets noemen waar jullie concreet mee bezig zijn?
Anneloes: “Op dit moment voeren we de jaarlijkse gesprekken met directeuren en contactpersonen van de scholen. We doen nulmetingen en zijn gestart met de ‘Expeditie Duurzaamheid’ op onze voorlopersscholen – de scholen die als eerste deelnamen aan het project en een voortrekkersrol vervullen. Deze workshop helpt schoolteams het gesprek over duurzaamheid op te starten en samen keuzes te maken om mee aan de slag te gaan. Daarnaast werken we aan een profielschets voor scholen: wat kun je verwachten als school als je met ons samenwerkt? En wat hoort daar dan allemaal bij? Ook zijn we in gesprek met andere educaties en bedrijven in Arnhem om de krachten te bundelen en het duurzame verhaal samen sterker et maken. Kortom, we zijn begonnen, maar blijven zoeken, bijsturen en leren.”
Wietske: “Ik probeer het netwerk in kaart te brengen en daarbinnen actieve partnerschappen aan te jagen. Bijvoorbeeld met Stichting Technotrend, en natuurlijk ook richting scholen. Er lopen al mooie contacten, dit probeer ik als ‘groene olievlek’ in te zetten om zo steeds meer scholen te bereiken. Bij mijn volgende gesprek met een school sluit een directielid aan. Dit kan weer de deur openzetten naar een scholenbestuur en misschien zelfs andere besturen. Maar dat vraagt ook om een meer commerciële houding – jezelf durven presenteren.”
Anneloes: “Dat is voor het NDE-veld wel even wennen. Wij zijn met zijn allen heel bescheiden en altijd dienend geweest. Maar we hebben een goed en wetenschappelijk onderbouwd verhaal te vertellen! Van daaruit werken we met scholen, niet alleen omdat zij iets van ons willen. De bescheidenheid mogen we loslaten.”
“We zijn te bescheiden geweest. Het is tijd om ons verhaal te vertellen.”
Wat hoop je dit jaar – zonder bescheidenheid – te bereiken?
Anneloes: “Dat alle voorloperscholen daadwerkelijk aan de slag gaan, dat ze zien wat het ze oplevert en dat ze stappen zetten om dit te borgen in hun curriculum en schoolplan. En dat ze de goede verhalen gaan delen, zodat andere scholen ook aan gaan haken.”
Wietske: “Ik hoop dat de zaadjes die ik nu plant, gaan ontkiemen. Dat er meer grip komt op het netwerk, en dat er samenwerkingen ontstaan die echt gaan leven. En dat we de financiële ruimte vinden om hiermee verder te gaan.”
Anneloes: “Ook bij ons zijn het nog geen bomen, hoor. Het zijn eerder wat struiken. Maar we blijven zaadjes strooien, water gieten en praten tegen de plantjes. En vooral: samen leren.”
Blijf op de hoogte
Tijdens het leertraject delen we de verhalen en ervaringen van Utrecht Natuurlijk en Natuurcentrum Arnhem, en betrekken we het netwerk van NDE-centra nauw bij deze ontwikkelingen. Wil je op de hoogte blijven van wat er gebeurt in en rond dit traject? We delen dit regelmatig via onze nieuwsbrief. Als je deze nog niet ontvangt, meld je dan aan via onze website.
Voor dit project ontvangen we steun vanuit het programma DuurzaamDoor (RVO). In een eerder artikel in PubliekDenken spraken we over de rol van NDE-centra richting het onderwijs.