Samen werken aan een nieuwe rolopvatting in de relatie tussen NDE-centra en het onderwijs 

De wereld van Natuur- en Duurzaamheidseducatie (NDE) staat niet stil. Steeds vaker zoeken scholen naar partners die verder gaan dan losse lessen en projectaanbod. Ze vragen om samenwerking op strategisch niveau, om ondersteuning bij duurzame verankering in visie, beleid en praktijk. Het nieuwe GDO-leertraject ondersteunt NDE-centra in het verkennen en versterken van hun rol in relatie tot het onderwijs. We gingen in gesprek met projectleider, Nienke Martinus, over de achtergrond, opzet en impact van dit traject. 

Waar komt het leertraject vandaan? 

Het leertraject is ontwikkeld onder de noemer “NDE als partner voor integraal duurzaam onderwijs”. “Dat is een bewust gekozen titel,” legt Nienke uit, “want het drukt precies uit wat we willen bereiken. We zien dat centra steeds vaker verder willen – en ook moeten – kijken dan hun traditionele rol van aanbieder. Dit traject biedt hen de ruimte om te onderzoeken hoe ze die rolverandering kunnen vormgeven, passend bij hun organisatie en regionale context.”  

We zien dat scholen hebben steeds meer behoefte aan ondersteuning bij het integreren van duurzaamheid in het onderwijs. NDE-centra beschikken over waardevolle expertise die nodig is om scholen hierbij te helpen. Dat heeft er wel voor gezorgd dat hun functie breder onderzocht moet worden en welke (onderdelen) van deze rollen bij hen passen.  

In het leertraject staat continu de vraag centraal: hoe wil je samenwerken met scholen en wat heeft jouw regio nodig?”. Deelnemende centra onderzoeken welke rollen aansluiten bij hun mogelijkheden en hoe ze die rolontwikkeling kunnen vormgeven. Denk aan:  

• Wil je je positioneren als gesprekspartner voor scholen? 

• Werk je aan regionale verbinding tussen aanbod en vraag als makelaar? 

• Of wil je stimuleren dat NDE-onderdeel wordt van waardevol breed vormend onderwijs als aanjager?  

• Of zie je kansen om een bijdrage te leveren aan het opvangen van het leraren te kort als Groene Leraar? 

Uit onderzoek door Twynstra Gudde in het kader van het programma Duurzame School kwamen vijf rollen naar voren die NDE-centra kunnen vervullen. Deze vormen het hart van het leertraject. 

De vijf rollen 

Uit De vijf rollen zijn geen doel op zich, maar handvatten om de rol richting het onderwijs vorm te geven zodat het onderwijs wordt versterkt en kinderen betekenisvol leren over natuur, milieu en hun rol in een duurzame samenleving. 

1. Aanbieder 
De traditionele rol: lessen, excursies en activiteiten voor scholen. 
2. Makelaar 
Een verbindende rol waarin het centrum ook andere partijen en initiatieven binnen de regio vertegenwoordigt. 
3. Aanjager 
Een proactieve speler die NDE koppelt aan bredere maatschappelijke thema’s, zoals kansengelijkheid of burgerschap, en het gesprek op gang brengt. 
4. Partner 
Een strategische rol waarbij het centrum samen met scholen werkt aan duurzame integratie van educatie in beleid, structuur en visie. 
5. Groene leerkracht 
Een medewerker van het NDE-centrum die (structureel of ad-hoc)in de klas staat en digitaal of fysiek onderwijs geeft of ondersteunt. 

Deze rollen zijn als kapstok bedoeld en niet als keurslijf. Ze zijn niet hiërarchisch en kunnen naast elkaar bestaan of overlappen. “We zien in diverse regio’s dat er verschillende combinaties ontstaan, afhankelijk van de mensen, de context en wat het onderwijs vraagt. Het gaat er niet om dat iedereen dezelfde rol vervult. Het gaat erom dat je bewust kiest wat bij je past.” 

Hoe werkt het leertraject? 

Het leertraject bestaat uit een serie van sessies waarin deelnemers vanuit verschillende perspectieven naar hun eigen praktijk kijken. Iedere bijeenkomst is opgebouwd rond een centraal thema en wordt verrijkt met input van experts uit het veld.  

We verdiepen ons, onder leiding van experts, in de geschiedenis van NDE in Nederland en in de WSA als raamwerk voor integraal duurzaam onderwijs. Wat vraagt de WSA van scholen? En welke rol kan het NDE-centrum daarin spelen?

Sessie 3 – Onderwijspraktijk & breed vormend onderwijs

We kijken naar de onderwijspraktijk vanuit de visie op breed vormend onderwijs. Hoe sluit NDE aan bij thema’s als burgerschap, persoonlijke ontwikkeling en de leefwereld van leerlingen? En hoe voer je goede gesprekken met scholen over deze verbinding?

Sessie 4 – Organisatieontwikkeling en relatie met je gemeente

We bespreken met Rob Nilizen (Utrecht Natuurlijk) en Monique Verstraaten (Natuurcentrum Arnhem) de rolontwikkeling van beide centra en de werking daarvan op de organisatie en de relatie met de gemeente. Welke lessen zijn er opgedaan in de pilot combinatiefunctionaris?

Sessie 5 – Positionering en professionalisering

We gaan in op wat er nodig is in de organisatie om rolontwikkeling mogelijk te maken, wat betekend dat voor de professionalisering van het team? En hoe positioneer je, je in je nieuwe rol?

Sessie 6 – Kanseninventarisatie NDE organisatie in beweging

We sluiten het leertraject af met presentaties van de deelnemers en een kanseninventarisatie. Welke kansen zien zijn voor rolontwikkelng binnen hun lokale context en hoe ze daarmee aan het werk gaan?

Sessie 7 – Reflectie en intervisie

We reflecteren op het leertraject en welke rolontwikkeling de centra zijn gestart. In de middag sluiten deelnemers van eerdere leertrajecten aan en bouwen we aan de leerkring rolontwikkeling voor NDE organisaties.

Elke sessie is zorgvuldig opgebouwd, maar er is ook ruimte voor ervaringen uit de praktijk en het onverwachte. “We willen steeds voeden met inhoud, maar ook een veilige ruimte creëren waarin mensen durven reflecteren. De reflectie is minstens zo belangrijk als de kennis.”  

Breder dan één persoon: de organisatie doet mee 

Het leertraject is opgezet voor ongeveer vijftien deelnemers uit verschillende centra in het land. Maar het is nadrukkelijk bedoeld voor de organisatie als geheel. Deelnemers krijgen opdrachten mee die hen in staat stellen collega’s en leidinggevenden te betrekken. Bijvoorbeeld door het presenteren van inzichten of het oefenen van gesprekken intern. “Als één persoon alles meeneemt en zelf moet vertalen, stokt de verandering. Daarom bouwen we aan bewustwording op alle niveaus: van educatiemedewerker tot directie en communicatiemedewerkers.”, vertelt de projectleider. 

De impact: van los aanbod naar strategische samenwerking 

Deelnemers ervaren het traject als verdiepend en inspirerend. “Het is mooi om te zien hoe mensen zich bewuster worden van hun eigen rol en de impact die ze kunnen maken,” vertelt Nienke. “Soms zit je middenin je werk, en vergeet je te reflecteren. Dit traject biedt ruimte daarvoor. Je hoeft niet alles opnieuw uit te vinden, maar je bouwt ook niet klakkeloos voort op wat er was. Je groeit bewust.” 

Tweede ronde 

Er is nu al interesse voor een tweede ronde van het leertraject. De coördinator is hoopvol: “Hopelijk kunnen we dit traject de komende jaren verder ontwikkelen, toegankelijk maken voor nieuwe deelnemers, en misschien ook uitbreiden naar nieuwe thema’s.” 

Wie twijfelt om zich aan te melden, krijgt een helder advies: “Het gaat niet alleen om informatie, maar ook om reflectie en ruimte. Juist als je op een kruispunt staat. Bijvoorbeeld bij het schrijven van een beleidsplan of bij het herijken van je rol, is dit traject een waardevolle kans.” 

Niet zomaar een training 

Het GDO-leertraject is niet zomaar een training. Het is een proces van gezamenlijke verkenning, reflectie en vernieuwing. Een beweging van aanbod naar partnerschap richting het onderwijs, en van losse lessen naar duurzame verbinding. Steeds met het oog op wat er écht toe doet: een rijke leeromgeving waarin duurzaamheidseducatie betekenisvol en vanzelfsprekend is. 

Interesse in het leertraject? Mail Nienke: n.martinus@vereniginggdo.nl