Steeds meer scholen hebben een eigen schooltuin of schooltuinieren bij een schooltuincomplex. De manier waarop verschilt. Maar met welke aanpak vergroot je de kans op positieve veranderingen in voedingsgewoonten en natuureducatie? Vereniging GDO, Wageningen University & Research, Adviesbureau Beleef en Weet en Jong Leren Eten en hebben samen onderzoek gedaan om tot een Modelinterventie te komen.
Hoe richt je een effectief schooltuinprogramma in?
De Modelinterventie Schooltuinieren biedt een wetenschappelijk onderbouwde aanpak voor schooltuinprogramma’s die bestaat uit 15 kernelementen. Deze aanpak is door het RIVM erkend als goed onderbouwd. Met deze erkenning bieden we handvatten voor het inrichten van schooltuinprogramma’s met impact.
Waarom een modelinterventie?
Uit eerder onderzoek blijkt dat schooltuinprogramma’s een positieve invloed kunnen hebben op leerlingen. Maar hoe richt je een schooltuinprogramma in om deze positieve effecten op kennis, houding en gedrag rondom natuur, voedingsgewoonten en persoonlijke ontwikkeling ook daadwerkelijk te halen? Het aantonen dat jouw schooltuinprogramma op een wetenschappelijk onderbouwde manier wordt uitgevoerd is lastig maar van groot belang. Als jullie schooltuinprogramma voldoet aan de kernelementen van de Modelinterventie, laat je zien dat jullie schooltuinprogramma bijdraagt aan de doelen van het onderwijs en aan kennis, houding en gedrag rondom gezonde voedingsgewoonten, persoonlijke ontwikkeling en natuur.
Wetenschap en praktijk
Omdat het voor een individueel schooltuinprogramma lastig is een eigen erkenningstraject bij Loket Gezond Leven te doorlopen en om recht te doen aan de grote variatie van schooltuinprogramma’s hebben een aantal partners de handen ineen geslagen. Vereniging GDO deed samen met Wageningen University & Research (WUR), Adviesbureau Beleef & Weet en Jong Leren Eten onderzoek naar de werkzame elementen van een effectief schooltuinprogramma. Daarbij zijn wetenschappelijke bevindingen gekoppeld aan ervaringen vanuit de schooltuinpraktijk. Het resultaat hiervan is de Modelinterventie Schooltuinieren. Deze is door het RIVM erkend als ‘goed onderbouwd’. Dat betekent dat de interventie is getoetst op uitvoerbaarheid. Bij het toetsen kijkt het RIVM naar de gewenste verandering en wat nodig is om die verandering te bereiken. Meer informatie over erkenningen lees je op Loketgezondleven.nl. Met deze erkenning zijn schooltuinprogramma’s onder de paraplu van de Modelinterventie Schooltuinieren ook een aanbevolen activiteit onder de Gezonde School Aanpak.
Vier pijlers van de modelinterventie Schooltuinieren
De Modelinterventie is opgebouwd uit vier pijlers
- De doelgroep: Gericht op leerlingen van groep 5 tot en met 8, met specifieke aandacht voor leeftijd en achtergrond.
- De tuin: Een goed ingerichte en toegankelijke schooltuin, afgestemd op educatieve doelen.
- Begeleiding: Deskundige begeleiding van leerkrachten, vrijwilligers en/of tuinexperts.
- Activiteiten: 10 tot 12 gevarieerde lessen en praktische tuinwerkzaamheden die aansluiten bij de leefwereld van de leerlingen, waar de kinderen een actieve rol hebben in het zaaien, verzorgen en oogsten van verschillende gewassen.
Deze pijlers zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek én praktijkervaringen. Bij iedere pijler geven we de minimale vereisten (de kernelementen) aan en doen we aanbevelingen om de kans op impact te vergroten.
Modelinterventie Schooltuinieren
Kernelementen en Aanbevelingen
🎯 Doelgroep
- Basisschoolkinderen uit groep 5 tot en met 8.
- Ouders worden geïnformeerd over de schooltuinactiviteiten.
✅ Aanbevelingen
- Indien een keuze gemaakt moet worden, focus op groep 6.
- Geef de oogst mee naar huis, maak een receptenboekje, nodig ouders uit om deel te nemen.
🌱 De Tuin
- De tuin ligt buiten bij de school of op een schooltuincomplex.
- Elk kind draagt actief bij.
- In de tuin worden minimaal zes verschillende soorten gewassen verbouwd, vooral groenten.
✅ Aanbevelingen
- Tuinier bij voorkeur in volle grond.
- 1-3 kinderen per tuintje, plus een gemeenschappelijk deel voor veelgebruikte soorten.
- Kies per gewasgroep minimaal één soort die gemakkelijk groeit. Kleinfruit als dat kan.
🎓 Activiteiten
- 10 tot 12 lessen gedurende minimaal 3 maanden in één seizoen.
- Elke les duurt minimaal één uur en vindt plaats onder schooltijd.
Kernactiviteiten:
- Zaaien, verzorgen en oogsten.
- Proeven van de geteelde groente en/of fruit.
- Minimaal één keer van de oogst een (warm) gerecht koken en samen opeten.
- Uitleg door de begeleider: wat is het, hoe groeit het, wat is er nodig om te groeien, welk deel is eetbaar.
✅ Aanbevelingen
- Wekelijks werken in de moestuin.
- 1-2 lessen na de zomervakantie.
- Een gezamenlijke afsluiting of oogstfeest kan mooi zijn; maar samen proeven, een gerecht maken en opeten gebeurt ook tussendoor.
👩🏫 Begeleiding
- Minimaal één deskundige en één praktische ondersteuner met:
- Kennis van moestuinieren.
- Basiskennis van gezonde voeding, planten, gewassen en tuinieren.
- Ervaring met inspirerend lesgeven aan kinderen.
✅ Aanbevelingen
- Minimaal 2 begeleiders, liefst de leerkracht zelf, in bezit van een VOG.
- Bij minder dan 15 kinderen per klas kan dit de begeleider zijn mits bekwaam geacht door de leerkracht en in bezit van een VOG.
- Er zijn verschillende trainingen en opleidingen voor ondersteuners.
Hoe kun jij meedoen?
Is jullie schooltuinprogramma al ingericht volgens de kernelementen van de Modelinterventie? Laat het dan officieel erkennen als onderdeel van de Modelinterventie.
De commissie, bestaande uit vertegenwoordigers van Vereniging GDO, WUR en Adviesbureau Beleef en Weet, beoordeelt jouw aanvraag. Voldoe je aan de kernelementen van de Modelinterventie? Dan ontvang je:
· Een digitaal certificaat als bewijs van erkenning.
· Een communicatiekit om de erkenning zichtbaar te maken.
De kosten voor het traject bedragen €40,- excl. btw voor de beoordeling en de materialen. Deze kosten worden alleen in rekening gebracht bij een positief oordeel.
Schooltuinieren in vele soorten en maten
Geef je schooltuinieren op een andere manier vorm dan beschreven in de Modelinterventie? Dan betekent dat niet dat jouw aanpak niet effectief is. Misschien is er nog geen onderzoek gedaan naar jouw specifieke methode of is het doel van het programma anders. Blijf bijdragen aan het schooltuinieren en ontdek wat werkt! Hoe meer we onderzoeken en kennis uitwisselen over schooltuinprogramma’s, hoe beter we gezamenlijk inzicht krijgen in de waarde en effecten het schooltuinieren.
Hulp bij het opzetten van je schooltuinprogramma?
Kijk op de website van de Alliantie Schooltuinieren voor verdere tips en ondersteuning. Of neem contact op met je lokale NDE-centrum voor advies. Zij helpen je graag op weg naar een schooltuin met impact!
