Een groen schoolplein, frisse lucht in de klas en leerlingen die met hun handen in de aarde zitten. Het zijn enkele voorbeelden van zaken die een positieve invloed hebben op het welzijn en het gedrag van leerlingen. Maar waarom is aandacht voor milieu en natuur zo belangrijk? En hoe pak je dit als school aan? We spraken hierover met Willemijn de Vries, adviseur educatie bij Vereniging GDO, kennispartner van Gezonde School.

“In deze tijden van prestatiedruk, klimaatverandering en veelvuldig schermgebruik, is het superbelangrijk om de connectie met de natuur te maken”, vindt Willemijn. “Het is de bron van alles”. Ze benadrukt dat contact met de natuur stress vermindert, het concentratievermogen verhoogt en het geluksgevoel vergroot. Gelukkig ziet Willemijn dat het thema milieu en natuur steeds meer aandacht krijgt op scholen, onder andere door het groeiende aantal groene schoolpleinen. Veel gemeenten stimuleren dit en bieden hulp om dit voor elkaar te krijgen. 

Toch mag het thema wat haar betreft nog veel meer aandacht krijgen. De focus ligt vaak op rekenen en taal, terwijl die vakken ook buiten kunnen plaatsvinden. “Ga bladeren tellen voor rekenen of geef een dictee in de moestuin”, tipt Willemijn. Zo eenvoudig kan het zijn. Onderzoek van Janette Prins, onderzoeker bij de onderzoeksgroep Natuur en Ontwikkeling Kind van Hogeschool Leiden, laat zien dat een natuurrijke speel- en leeromgeving een positieve invloed heeft op de taalontwikkeling van jonge kinderen. 

Betere kwaliteit van leven

De aanpak voor milieu en natuur gaat verder dan aandacht tijdens de lessen. Het gaat ook over een gezond binnen- en buitenmilieu. Willemijn raadt scholen aan om te starten met kleine stappen, zoals het plaatsen van planten in de klas of het meten van het binnenklimaat. Hoe is de luchtkwaliteit, de temperatuur en het geluid in de lokalen? Is er genoeg ventilatie aanwezig? Het positieve effect van groen is wetenschappelijk aangetoond. Leerlingen zijn veerkrachtiger en hebben een betere kwaliteit van leven. “Ook ervaren leerlingen minder hyperactiviteit nadat ze in aanraking komen met natuur”, betoogt Willemijn. “Spelen en leren op een groen schoolplein vermindert ook pestgedrag”, gaat ze verder. Ook fysiek zijn er voordelen: buitenonderwijs versterkt het afweersysteem, vermindert astma en stimuleert gezond eetgedrag.  

Tip van de expert

Ga met je taal- of rekenles naar buiten. Het hoeft niet groots te zijn. Willemijn: “Je kunt een dictee geven in de moestuin, met koolrabi, radijsjes of komkommer.” 

Een vaste plek in het curriculum

“Bij het thema mlieu en natuur vinden we het – naast dat een school meedoet aan een erkende gezonde school activiteit – belangrijk dat het thema ook een plek krijgt in het beleid van de school”, aldus Willemijn. Een belangrijke stap is visieontwikkeling: hoe wil de school dit thema uitdragen? Willemijn: “Het is leuk als het thema een plek krijgt in de schoolgids. En dat je echt kunt laten zien dit is waar wij als school voor staan!” De grootste valkuil? “Dat het blijft bij losse acties, zoals alleen een moestuin,” zegt Willemijn. “Je bereikt pas echt iets als wat je doet ook een vaste plek krijgt in het curriculum.” 

Leerlingen aan het stuur met Eco-Schools

Een voorbeeld van een erkende Gezonde school-interventie waarmee je invulling kunt geven aan het thema milieu en natuur  is het programma Eco-Schools; een programma van SME (partnerorganisatie van Vereniging GDO). Eco-Schools werkt samen met lokale begeleiders die zijn aangesloten bij een NDE-centrum of bij IVN natuureducatie. Leerlingen vormen een eco-team en werken samen met docenten aan verduurzaming. “Bij Eco-Schools staan leerlingen echt centraal,” legt Willemijn uit. Met behulp van zeven stappen onderzoeken zij hun eigen school en bedenken ze acties om deze te verduurzamen. Bijvoorbeeld door het schoolplein groener te maken of afval te verminderen. 

Hoe betrek je collega’s en ouders?

Draagvlak creëren is cruciaal als je met het thema aan de slag gaat. Zeker met de huidige werkdruk onder leraren. “Een project moet niet aanvoelen als het project van één collega, maar echt als een mooi project dat je doet als school”, zegt Willemijn. Volgens haar begint dat met delen: “Vertel in een teamvergadering of weekopening waar je mee bezig bent.” Als het schoolbreed wordt gedeeld sluiten collega’s automatisch meer aan. “En kijk waar de energie zit!”, tipt Willemijn. “Als een collega het leuk vindt om in de moestuin te werken, geef diegene dan een rol in dat project.” Ook ouders kun je betrekken door ze mee te nemen in het proces. “Blijf hen informeren over wat je allemaal doet met het thema”, zegt Willemijn. “Op die manier vergroot je de betrokkenheid”.  

Een mooi praktijkvoorbeeld uit Almere

Een inspirerend voorbeeld vindt Willemijn basisschool Digitalis in Almere, een Gezonde School. Daarwerkt een leerkracht die iedere middag met een klas naar buiten gaat. Soms voor een gewone les over de natuur, soms naar de schooltuinen of naar het Tiny Forest van IVN natuureducatie. “Binnen hebben ze overal kamerplanten staan van het ‘BinnenBos’ van IVN. En kweken ze plantjes, met hun handen in de modder”. Ook doen ze aan nationale dagen mee, zoals de Bijentelling. Willemijn: “De leerkracht zei dat ze echt verschil zag en dat de kinderen rustiger waren in de klas.” Gepassioneerd besluit ze: “Die kinderen leren van jongs af aan hoe belangrijk de natuur is!” 

Over de expert

Ga zelf aan de slag met milieu en natuur

Geïnspireerd om ook aan de slag met het thema milieu en natuur? Binnen Gezonde School is Vereniging GDO themahouder van Milieu en Natuur en brengt zij expertise, inspiratie en praktijkervaring samen. De Gezonde School-aanpak helpt je daarbij stap voor stap.

Onze Algemene Ledenvergadering houden we op 13 november 2025 in Theater De Berenkuil aan de Biltstraat 166 in Utrecht. De vergadering is gepland van 13.30 tot 15.15 uur. De agenda vind je hieronder. Na aanmelding ontvang je de bijbehorende stukken. Aanmelden kan hier.
De ALV vindt plaats tijdens onze jaarlijkse Kennisdag. Aansluitend aan de ALV wordt de GDO Innovatie & Impactprijs 2025 uitgereikt, waarbij je uiteraard ook welkom bent.

Agenda ALV vereniging GDO

1. Opening en vaststellen agenda
2. Verslag vorige ALV
   a) Verslag vorig ALV (14 november 2024)
   b) extra ALV van 27 november 2024
3. Realisatie en afronding 2024
   Informatie over 2024 en documenten die vastgesteld moeten worden door de ALV
   a) Statuten aangepast na extra ALV van 27 november 2024
   b) Jaarverslag 2024
   c) Geconsolideerde Jaarrekening en bestuur verslag 2024
   d) Decharge bestuur voor gevoerde beleid in 2024
   e) Verlenging termijn uitbrengen jaarrekening 2025 van 6 maanden naar 12 maanden vanwege ALV in november 2026
4. Stand van zaken krachtenbundeling / samenhang GDO en vSKBN
   a) Notitie stand van zaken
5. Stand van zaken 2025
   Onder dit agendapunt geven we een korte impressie van de zaken waar GDO in 2025 mee bezig is
   a) Notitie stand van zaken 2025 (GDO en vSKBN)
   b) Vertegenwoordigingen namens GDO. Plus voorstel nieuwe vertegenwoordigingen voor: Leren voor Morgen en de Nationale Commissie Benelux werkgroep NME
   c) Stand van zaken bij SME
   d) Voortgang convenant GDO-SME, IVN
   e) Eco-Schools
6. Vooruitblik 2026
   a) Voortgang meerjarenplan 2027-2030
   b) Jaarplan 2026 voor GDO (en vSKBN en SME)
   c) Begroting 2026
   d) Contributie 2026
7. Bestuurssamenstelling
   a) Rooster van aftreden; we nemen afscheid van voorzitter Jacqueline van Dongen en penningmeester Paul Duijsings
   b) Voordracht van de kandidaten voor de functie van voorzitter en penningmeester door het bestuur, en aansluitend benoeming
8. Rondvraag en sluiting

Onze jaarlijkse Kennisdag staat weer voor de deur. Op donderdag 13 november organiseren we een bruisende dag met kennisuitwisseling, ontmoeting, onze ALV en de uitreiking van de GDO Innovatie & Impactprijs 2025.

De Kennisdag is bedoeld voor projectmedewerkers, leidinggevenden van NDE-centra en ambtenaren met NDE in hun portefeuille. Dit jaar nemen we ook afscheid van GDO-voorzitter Jacqueline van Dongen, penningmeester Paul Duijsings en GDO-collega Conny Taheij en verwelkomen we hun opvolgers.

Workshops

Samen met collega’s van NDE-centra en onze partner SME zijn deze workshops voorbereid.

Praktijklessen uit de pilot Combinatiefunctionaris

In deze workshop verkennen we de pilot Brede Regeling Combinatiefuncties voor NDE, waarin Utrecht Natuurlijk en Natuurcentrum Arnhem nieuwe rollen ontwikkelen die de verbinding versterken tussen scholen, onderwijsnetwerken, maatschappelijke partners en de gemeente.

In de rollen van makelaar, aanjager, partner en groene leerkracht ondersteunen zij scholen bij hun duurzame ambities en bevorderen zij samenwerking binnen de lokale gemeenschap. Zo wordt natuur en duurzaamheid steeds meer een integraal onderdeel van onderwijsvisie en gemeentelijk beleid.

Aan de hand van de ervaringen uit Utrecht en Arnhem bespreken we de eerste praktijklessen uit de pilot: wat werkt, waar lopen we tegenaan, en wat vraagt dit van jouw organisatie? Vervolgens gaan we samen aan de slag om deze lessen verder te verrijken en te vertalen naar wat er nodig is om in om hiermee aan de slag te kunnen gaan.

Verbinding versterken met Eco-Schools

Eco-Schools is de internationale beweging waarin leerlingen en zelf het voortouw nemen bij de verduurzaming van hun school. In Nederland voert onze partner SME het programma uit. Veel NDE-organisaties werken hier al aan mee en zijn lokaal betrokken bij de uitvoering. De komende jaren willen we de verbinding tussen Eco-Schools en ons netwerk verder versterken.

In deze workshop geven we een toelichting op de toekomstplannen van Eco-Schools en onderzoeken we hoe we vanuit het GDO-netwerk hierin een actieve rol kunnen spelen. Samen verkennen we hoe de kracht van lokale samenwerking kan bijdragen aan duurzaam leren op school.

Stadslandbouw en educatie

Op veel stadslandbouwlocaties en voedseltuinen verzorgen vrijwilligers en tuinders educatie voor kinderen en volwassenen, en bieden ze participatieplekken aan. Net als de NDE-centra en stads- en kinderboerderijen zijn dit groene plekken in en rond een gemeente, waar leren, ontmoeten en doen samenkomen. Sommige NDE-centra hebben zelf een oogsttuin of moestuinen voor volwassenen, anderen werken samen met lokale voedselinitiatieven of kinderboerderijen fungeren als afhaalpunt voor lokaal voedsel of hebben een boerderijwinkel. We laten inspirerende voorbeelden zien uit het netwerk. Hoe zit het bij jou en welke koppelkansen zie jij in jouw gemeente of regio?

Voedseleducatie

Afgelopen maanden heeft GDO, op verzoek van het programma Jong Leren Eten, een inventarisatie gedaan naar de inzet van NDE-centra op het gebied van voedseleducatie. Aan de hand van de uitkomsten en de conclusies nemen we je mee in de kansen die we zien om nog sterker de verbinding te maken tussen voedsel, gezonde voeding, natuur en duurzaamheid. Met voorbeelden uit ons netwerk gaan we hierover in gesprek en verkennen we de mogelijkheden om samen op te trekken.

Na een succesvolle eerste lichting gaat Huurders op Groen een nieuwe fase in. Op 18 september vond de online-bijeenkomst “De Huurders op Groen-aanpak voor een sociale, gezonde, groene wijk” plaats, waar ervaringen en lessen uit het eerste traject werden gedeeld. Tijdens deze bijeenkomst werd ook de nieuwe ronde aangekondigd. En nu is het zover: de aanmeldperiode voor Huurders op Groen 2.0 is geopend!

Waarom Huurders op Groen?

Meer groen in onze leefomgeving heeft talloze voordelen voor natuur, klimaat én gezondheid. Toch is de helft van de Nederlandse tuinen grotendeels betegeld, samen goed voor een oppervlak van ruim 550 km², ongeveer tien keer de Veluwe. Vooral in corporatiebuurten ligt hier een enorme kans.

Huurders op Groen richt zich daarom op het vergroenen van deze wijken, met nadruk op de tuinen van huurders en de directe leefomgeving. De aanpak draait om langdurige bewonersparticipatie, waarbij lokale behoeften en expertise centraal staan. Zo sluit de vergroening echt aan bij wat bewoners nodig hebben en ervaren zij direct de voordelen van een groener en gezonder leefklimaat.

“Eigenlijk ben je sociaal aan het vergroenen.” – Ketenregisseur Sociale Innovatie, deelnemende woningcorporatie

Wat houdt deelname in?

Huurders op Groen 2.0 is een tweejarig traject (februari 2026 – januari 2028) waarin gemeenten, woningcorporaties en lokale partners samenwerken aan vergroening, klimaatadaptatie en sociale versterking. Deelnemende projectteams krijgen begeleiding van de landelijke projectorganisatie, met onder meer:

• Workshops en bijeenkomsten over bewonersbehoeften en groene interventies
• Ondersteuning bij bewonersparticipatie, educatie en communicatie
• Toegang tot kennis, beeldbank, stappenplannen en een landelijk netwerk
• Start- en evaluatiebijeenkomsten op maat

Het resultaat: een duurzame samenwerking in jouw gemeente waarin lokale partijen en bewoners samen werken aan sociale, gezonde en groene wijken.

Voor wie is Huurders op Groen 2.0 bedoeld?

De aanpak richt zich op lokale projectteams die samen werken aan een groene, gezonde en sociale wijk. Zo’n team bestaat minimaal uit een gemeente, een woningcorporatie en een Natuur- en Duurzaamheidseducatiecentrum (NDE-centrum). Naarmate het traject vordert, kunnen ook huurdersverenigingen, bewonersinitiatieven, welzijnsorganisaties en buurthuizen aansluiten om de samenwerking verder te versterken.

Praktische informatie

Aanmeldperiode: 13 oktober – 13 december 2025
Selectiegesprekken: tweede helft november 2025
Bekendmaking deelnemers: december 2025
Start traject: februari 2026
Looptijd: 2 jaar (gemiddelde tijdsinvestering: 2 uur p.m. – 2 uur p.w.)
Kosten: €12.500 per jaar per projectteam (onder voorbehoud, te verdelen over partners)
Ruimte voor: 5 tot 10 lokale projectteams

Goed nieuws: dankzij een mogelijke landelijke subsidie ontvangen de eerste vijf aanmeldingen met een volledig ingevuld aanmeldformulier een flinke korting op hun deelname.

Meld je aan

Benieuwd naar wat de aanpak voor jouw gemeente of corporatie kan betekenen? Meld je nu aan via het aanmeldformulier. Voor vragen of overleg over je lokale situatie kun je altijd contact opnemen met het projectteam via info@huurdersopgroen.nl.

Huurders op Groen is een project van Vereniging GDO, Woonbond en SME, ondersteund door de ministeries van LNV en I&W, de Van Dijk Nijkamp Stichting en het Cultuurfonds. Meer informatie: www.huurdersopgroen.nl

Wil je als wethouder, bestuurder of beleidsmaker op onderwijsgebied echt werk maken van een rijke leeromgeving? Dan kún je niet om natuur en duurzaamheid heen. In Arnhem laten gemeente, scholen en Natuurcentrum Arnhem zien dat het kán: met natuur en duurzaamheid als stevige pijlers – verankerd in visie, beleid, programma’s én huisvesting.

Van visie naar praktijk

Leren in de klas én leren in, met, van en over de natuur gaan hand in hand — ondersteund door beleid, programma’s en huisvesting die duurzaamheid verankeren.

Tijdens de eerste landelijke NDE-conferentie op vrijdag 23 januari 2026 in  krijg je:
• Praktijkverhalen van Arnhemse schoolbestuurders, directeuren en leerlingen
• Inspirerende visies van twee wethouders op natuurinclusief onderwijsbeleid
• Concrete handvatten om dit ook in jouw gemeente of organisatie te realiseren
• Ruimte om ervaringen te delen en samen vervolgstappen te bepalen

Aanmelden

De conferentie vindt plaats van 9.00 tot 13.30 uur, inclusief lunch in de Koninklijke Burgers’ Zoo in Arnhem.
Aanmelden vóór 28 november kan hier.
Maak het verschil – voor het onderwijs van nu én de wereld van morgen.

Lees meer over de Aanpak Duurzame Arnhemse Scholen.

In ons dagelijkse werk met docenten, leerlingen en professionals op het gebied van natuur- en duurzaamheidseducatie (NDE) zien we hoe vanzelfsprekend het is voor jonge mensen om zorg voor je medemens en zorg voor je omgeving integraal te benaderen en een plek te geven in het onderwijs. Dat de nieuwe conceptkerndoelen de menselijke en natuurlijke wereld uit elkaar trekken, baart ons zorgen. Voor het opleiden van een nieuwe generatie maatschappelijk betrokken burgers is het essentieel dat een brede benadering van burgerschap wordt gehanteerd.

Daarom roepen we als vereniging GDO samen met docenten, jongeren en maatschappelijke initiatieven de Tweede Kamer op: laat burgerschap óók gaan over zorg voor onze omgeving Met een groep van 30 docentennetwerken, jongerenorganisaties en maatschappelijke initiatieven hebben we deze week een open brief gestuurd aan de leden van de Vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in de Tweede Kamer. Hierin roepen we de Kamerleden op om zorg voor de natuur en de omgeving, nu en in de toekomst, te integreren in burgerschapsonderwijs. Lees de brief

Nieuwe kerndoelen doen geen recht aan adviezen

Adviseurs van onze partner SME en NDE-centra uit ons netwerk hebben met partners vanuit advieskringen voor diverse leergebieden bijgedragen aan de verankering van natuur en duurzaamheid in de nieuwe kerndoelen. Eerder dit jaar hebben we een analyse gemaakt van de aanknopingspunten voor duurzaamheid op basis van de concepten. Uit diverse onderzoeken waar SME de afgelopen jaren aan heeft meegewerkt is het belang naar voren gekomen van het expliciteren van de relatie burgerschap/duurzaamheid. We zijn teleurgesteld dat in de laatste ronde van aanpassingen zo veel werk ongedaan is gemaakt (of een dergelijke verwoording).

Integraal onderdeel

Ook in de Agenda Natuurinclusief 2.0 is de ambitie vastgelegd dat het je (leren) verhouden tot je natuurlijke omgeving als integraal onderdeel van burgerschap gezien word en als dusdanig wordt verwerkt in de nieuwe kerndoelen van het funderend onderwijs (po en onderbouw vo). Daartoe hebben diverse partners vanuit het domein Onderwijs, dat wordt getrokken vanuit GDO, de afgelopen jaren belangrijke inbreng geleverd in het actualisatieproces. Nu de definitieve concepten zijn gepubliceerd, heerst onvrede over het resultaat.

Met plezier kondigen we de allereerste Week van de Participatie aan! Van 10 t/m 13 november 2025 staan vier dagen lang inspirerende sessies op het programma over hoe jouw NDE-organisatie kan bijdragen aan een inclusieve en duurzame samenleving. Deze week sluit aan bij de Week van het Duurzaam Onderwijs en krijgt dit jaar voor het eerst een eigen vervolg binnen het netwerk van GDO.

Waarom een Week van de Participatie?

Participatie is de sleutel tot duurzame verandering. NDE-organisaties werken behalve met het onderwijs ook steeds vaker samen met bewoners, ondernemers en maatschappelijke partners aan thema’s als energie, klimaatadaptatie, biodiversiteit, voedsel en circulaire economie.

Tijdens de Week van de Participatie laten we met collega’s van onze partner SME zien hoe die samenwerking in de praktijk werkt én wat we van elkaar kunnen leren. We bieden ruimte om kennis te delen, inspirerende voorbeelden te horen en nieuwe verbindingen te leggen binnen het netwerk van natuur- en duurzaamheidseducatie en -participatie.

Wat kun je verwachten?

Online inspiratiesessies
Op maandag 10, dinsdag 11 en woensdag 12 november organiseren we korte, interactieve online sessies. We laten praktijkvoorbeelden zien uit het netwerk rond energie en klimaatadaptatie, telkens met participatie als sleutel. Daarnaast is er een verdiepende sessie over het hoe en waarom van participatietrajecten: wat maakt ze succesvol, en wat kun jij daarvan leren?

Maandag: Participatie: van filosofie naar praktijk

Wat wordt er eigenlijk met ‘participatie’ bedoeld? En hoe vertaal je dat naar de praktijk? En waarom is dat zo belangrijk in ons werk? In deze sessie kijken we samen naar de filosofie en praktijk van participatie. Van betekenis en vormen tot praktijkvoorbeelden en tips. We praten over hoe participatie verder gaat dan ‘een vinkje zetten’: het gaat ook om een gevoel van eigenaarschap en verbinding.

Dinsdag: Groenparticipatie voor een klimaatbestendige leefomgeving

Hoe betrek je inwoners bij het vergroenen van hun eigen leefomgeving? En hoe draagt die betrokkenheid bij aan klimaatadaptatie, biodiversiteit en sociale verbinding?

In deze sessie laten we zien hoe groenparticipatie bij kan dragen aan een klimaatbestendige wijk. Aan de hand van inspirerende voorbeelden, zoals Huurders op Groen en National Park City, verkennen we hoe bewoners, corporaties en gemeenten samen impact kunnen maken. Daarnaast delen leden van ons netwerk hun ervaringen met het opzetten en begeleiden van lokale initiatieven.

Woensdag: Energieparticipatie voor iedereen 

De energietransitie raakt iedereen, maar niet iedereen op dezelfde manier. Terwijl sommige bewoners investeren in zonnepanelen, een warmtepomp of isolatie, worstelen anderen met de hoge energierekening. Bewoners betrekken bij energievraagstukken is daarom van groot belang. Denk naast het verduurzamen van de woning ook om grotere projecten, zoals aardgasvrije wijken en zonneparken.

In deze sessie bespreken we hoe participatie in de energietransitie hand in hand kan gaan met sociale vraagstukken. Aan de hand van praktijkvoorbeelden uit SME-projecten en ervaringen van NDE-centra bespreken we hoe je bewoners actief betrekt bij plannen voor energie en tegelijk oog houdt voor de verschillen tussen buurten en huishoudens.
Hoe kun je als lokale NDE-organisatie bijdragen aan bewustwording, gedragsverandering en inclusieve participatie? En wat kun je doen om bewoners met beperkte middelen tóch een stem te geven in de energietransitie?

Afsluitende bijeenkomst tijdens de GDO Kennisdag
Op donderdag 13 november sluiten we de week af met een live sessie tijdens de GDO Kennisdag voor NDE-centra in Utrecht (10.00 – 16.00 uur). Samen onderzoeken we hoe we participatie nog beter kunnen verankeren in onze dagelijkse praktijk en in de samenwerking met onze omgeving.

Doe mee en denk mee!

De Week van de Participatie maken we graag samen met het netwerk. Wil jij een inspirerend voorbeeld delen, een vraag voorleggen aan collega’s of meedenken over de invulling van het programma? Stuur een bericht naar info@vereniginggdo.nl.

Niets missen? Meld je dan via deze pagina aan voor onze nieuwsbrief.

“Is er nog iemand in de zaal die niet overtuigd is van het belang van natuuronderwijs? Nee? Niemand?”

Op Stadsboerderij de Korenmaat kwamen in september veertig leerkrachten en directeuren uit het Arnhemse basisonderwijs samen. Niet voor een studiedag vol sheets, maar voor echte inspiratie: tastbaar, buiten, samen. Ze gingen met elkaar in gesprek over hoe natuur, duurzaamheid en klimaat structureel plek kunnen krijgen in hun lessen. Ze deelden ervaringen, ontdekten nieuwe mogelijkheden en inspireerden elkaar met wat er al wél kan.

De middag leverde veel ideeën op: van schooltuinieren tot een tweedehands kledingmarkt op het schoolplein. In Arnhem is schooltuinieren overigens al op veel plekken een vaste waarde: ongeveer een derde van de scholen heeft het structureel onderdeel gemaakt van hun onderwijs.

Zo verbindt leerkracht Esther Wessels van basisschool De Witte Vlinder het moestuinieren met thema’s binnen wereldoriëntatie. Leerlingen meten afstanden in de tuin, leren over tijd en groei, en verwerken hun ervaringen in taal- en rekenopdrachten. In de schoolgang hangt een doorlopende collage met foto’s van de oogst, recepten en woordenschat rond gezonde voeding en landbouw. “Zo ging het echt leven in de school, ook bij andere groepen en ouders,” vertelt Esther.

Inspirerend waren ook de ervaringen uit het project Rijnreizigers, waarin vakken creatief worden verbonden met praktijkopdrachten in de natuur. Het resultaat: leerlingen die met meer plezier én meer betekenis leren. “Een van mijn leerlingen heeft normaal gesproken veel moeite om zich te concentreren. Maar aan het einde van het project presenteerde hij zijn kennis alsof hij een volleerd pabostudent was. Dat is zoveel meer dan leuk onderwijs, hier gebeurt echt iets moois,” vertelt directeur Ronny ten Brinke van de Pastoor van Arsschool.

Deze bijeenkomst is geen losstaand moment, maar onderdeel van een bredere beweging. Een beweging waarin Natuurcentrum Arnhem optrekt als partner van het onderwijs: niet alleen als aanbieder van waardevolle lessen, maar ook als aanjager van verandering en sparringpartner voor scholen die natuur- en duurzaamheidseducatie een vaste plek willen geven.

Hoe natuur en duurzaamheid een vaste plek krijgen in de klas

Leerkrachten willen onderwijs geven dat ertoe doet: lessen die aansluiten bij wat kinderen bezighoudt en hen voorbereidt op de toekomst. Natuur en duurzaamheid zijn geen ‘extra thema’s’, maar de wereld waarin kinderen opgroeien.  Ze dragen bij aan de brede ontwikkeling van leerlingen en vormen een natuurlijke brug naar andere vakken: van bewegen en gezondheid tot kunst, cultuur, ICT en techniek.

Maar hoe geef je dat vorm in een overvolle agenda, met beperkt tijd en soms te weinig collega’s? Lokale NDE-centra kunnen hierbij een belangrijke rol spelen, wanneer zij de tijd en ruimte hebben om zich verder te ontwikkelen dan hun traditionele rol als aanbieder van natuur- en duurzaamheidseducatie. Steeds vaker nemen zij andere rollen op zich richting het onderwijs: 

• Groene leraar: springt ad hoc of structureel in met inspirerend natuur- en duurzaamheidsonderwijs, juist in tijden van lerarentekorten.
• Makelaar: helpt scholen wegwijs maken in het diverse aanbod rond natuur en duurzaamheid.
• Aanjager en strategisch partner: denkt proactief mee met scholen, helpt een visie te ontwikkelen en verankert duurzame thema’s in het curriculum en in andere domeinen van de school.

Deze aanpak helpt leerkrachten om duurzaam onderwijs niet te zien als extra last, maar als kans. Een kans om thema’s als natuur, klimaat en leefomgeving op een vanzelfsprekende manier te verweven met hun lessen. Zo ervaren leerlingen natuur en duurzaamheid niet als losse onderwerpen, maar als iets wat overal in terugkomt. In de klas, op het schoolplein en in hun eigen leefwereld. Dit is waar Natuurcentrum Arnhem, en met hen vele andere NDE-centra in Nederland, aan werken. Samen met leerkrachten, schoolleiders en bestuurders.

Pilot combinatiefunctie NDE

De bijeenkomst in Arnhem is een voorbeeld van hoe NDE-centra, wanneer ze meer ruimte krijgen om hun rol te verbreden, kunnen uitgroeien tot waardevolle partner voor natuur- en duurzaamheid in het onderwijs.

Natuurcentrum Arnhem en Utrecht Natuurlijk hebben dit jaar die ruimte gekregen in de Pilot Combinatiefunctie NDE, waarin zij experimenteren met nieuwe rollen richting het onderwijs en deze versterken. De pilot is opgezet samen met Vereniging GDO, die de leerervaringen ophaalt en landelijk deelt, en sluit aan bij de landelijke beweging van de Interdepartementale Werkgroep Duurzame School.

De ervaringen laten nu al zien dat het onderwijs openstaat voor deze versterking vanuit de NDE-organisaties. Door lokaal op te trekken met directies, leerkrachten én beleidsmakers, kunnen NDE-centra bijdragen aan structurele verandering. Het vraagt om investeren in relaties, positie en kennis, maar levert veel op:

• Meer leerlingen die leren over én met de natuur
• Meer leerkrachten die zich gesteund voelen bij duurzaam onderwijs
• Meer scholen die natuur en duurzaamheid structureel willen opnemen in hun onderwijsvisie

Lees meer over de pilot combinatiefunctie NDE op deze pagina. Bekijk ook de LinkedIn-post van Natuurcentrum Arnhem.

In heel het land organiseren NDE-centra uit ons netwerk zomerse activiteiten. Leerzame en vooral leuke uitjes, buiten op het eigen terrein of in de natuur. Voor kinderen en hun ouders en grootouders en verzorgers. Vaak gratis of tegen een aantrekkelijk bedrag en daarmee toegankelijk voor iedereen.

Willem Waalwachter’s Zoektocht – De Bastei, Nijmegen

Willem Waalwachter is natuurgids in de Stadswaard en heeft het zo druk gehad dat hij toe was aan vakantie. Daarom staat er voor kinderen een speurtocht klaar om de natuur ene beetje in de gaten te houden! De speurtocht is verkrijgbaar in de winkel van De Bastei, duurt ongeveer twee uur en is geschikt voor kinderen vanaf 5 jaar.

Datum, prijs en tijden: vrijdag 1 augustus 2025 t/m zondag 31 augustus 2025, €9,95 (inclusief rugtas, routekaart en hulpmiddelen)

Biomarkt – NME Haarlem

Van maart tot en met november kun je op de 1ste zaterdag van de maand terecht voor de Biomarkt van Wij Telen Groente (WTG). Een gezellige plek om lokaal en duurzaam je boodschappen te doen.

Datum, prijs en tijden: 1e zaterdag van de maand, maart t/m november, 10.00 – 15.00 uur

Zomer bij InBredius – NME InBredius

Iedere zondag kunnen kinderen (4-12 jaar) bij NME-Centrum InBredius in Woerden terecht voor een leuke groene activiteit. De activiteit is bijna iedere week anders en hangt vaak samen met de tijd van het jaar. Denk bijvoorbeeld aan het maken van een nesthanger voor vogels, oerverven of een eigen trui versieren.

Datum, prijs en tijden: Iedere zondag, actuele tijden en activiteiten op de website

Lezing Natuurbeleving – NME Kasteeltuin Assumburg

Natuurbeleving door Evert Jan Woudsma. Een inspirerende avond in Heemskerk over hoe je natuur kunt ervaren en beleven.

Datum, prijs en tijden: dinsdag 16 september 2025, 19.30 – 21.00 uur

Vleermuisexcursie tijdens Nacht van de Vleermuis – NME De Smaeckkamer Beverwijk

Ga mee op pad tijdens de Nacht van de Vleermuis en ontdek alles over deze mysterieuze dieren.

Datum, prijs en tijden: zaterdag 30 augustus 2025, tijden en prijs op aanvraag

Bijenspeurtocht – Duurzaamheidscentrum Assen

Weet jij wat voor verschillende bijen er allemaal rondvliegen? Leer het tijdens de speciale Zzzpeurtocht over de wilde bij! Help de bijen in de tuin van het Duurzaamheidscentrum hun naam terug te vinden.

Datum, prijs en tijden: dinsdag 5 t/m zondag 10 augustus, 09.00 – 17.00 uur, gratis

Zomerfestival IJstijd – Stad & Natuur Almere

Deze zomer nodigt Stad & Natuur Almere je uit om in de voetsporen van mensen van tienduizend jaar geleden te treden tijdens het IJstijd Zomerfestival. Ontdek hoe mensen toen leefden en doe mee met workshops zoals droogijs maken, sieraden maken van natuurlijke materialen, eten uit de natuur plukken en leren speren of vuur maken.

Datum, prijs en tijden: 21 augustus 2025, toegang terrein gratis, sommige workshops kleine bijdrage

Nachtvlinderwandeling – NME De Helderse Vallei

Wist je dat er in Nederland 53 soorten dagvlinders en wel meer dan 2.300 soorten nachtvlinders zijn? Ga tijdens de Nachtvlinderexcursie samen met De Helderse Vallei op zoek naar deze prachtige insecten. De excursie start bij De Helderse Vallei. Samen ontdekken jullie welke nachtvlindersoorten in de omgeving voorkomen.

Datum, prijs en tijden: vrijdag 22 augustus, 21.30 – 23.00 uur, deelname kost €3,50 per persoon, vooraf aanmelden is noodzakelijk.

Ontdek de geheimen van stadsvogels!

Vogelkenner Jip Louwe Kooijmans geeft dinsdagavond 26 augustus een boeiend natuurcollege over de gierzwaluw: een echte Utrechtse icoonsoort. Daarna ga je samen op zoek naar deze spectaculaire luchtacrobaat rond Stadstuin Klopvaart aan de Vancouverdreef 70 in Utrecht

Datum, prijs en tijden: dinsdag 26 augustus, 19.30 – 21.00 uur, deelname gratis, wel inschrijven.

65 tuinen groener, 325 planten rijker en volop inspiratie voor de toekomst. In de wijk Norden-Hazenbos zette het Huurders op Groen-project ook in Hardenberg de wijk tot bloei.

In de wijk Norden-Hazenbos in Hardenberg konden 65 huurders vorige maand hun tuin vergroenen met een gratis pakket vol inheemse planten. Daarmee kwam niet alleen meer kleur en leven in de tuinen, maar ook meer voedsel voor bijen en vlinders.

Weten wat er speelt in de wijk
In aanloop naar de actie ging het lokale projectteam langs de deuren, organiseerde een bewonersavond en zette een Rad van Fortuin neer bij de buurtsupermarkt. Op deze manier haalden zij de wensen en behoeften van de huurders in de wijk op. Wat bleek? Veel bewoners hadden interesse om hun tuin te vergroenen, maar liepen tegen praktische drempels aan: gebrek aan tijd, kennis of fysieke mogelijkheden. Zoals een bewoner het verwoordde: “Tuinieren is voor mij meer een verplichting dan een hobby.” Een ander vertelde: “Een groene tuin maakt me blij, vooral als er bloemen in staan.”

In deze eerste onderzoekende fase van hun deelname aan de Huurders op Groen pilot zochten Vechtdal Wonen en De Koppel samenwerking met lokale welzijnsorganisatie De Stuw. Deze krachtenbundeling is essentieel gebleken. “De Stuw kent veel wijken en buurten goed en weet daar ook informeel de weg te vinden”, legt Wendy Langemaat van Natuuractiviteitencentrum De Koppel uit.

Buurtmiddag met een groen randje
Gebaseerd op de wensen van bewoners in de buurt werd een buurtmiddag georganiseerd, slim gecombineerd met de Nationale Buitenspeeldag. Daardoor waren er veel kinderen met hun ouders op straat, wat zorgde voor een levendige sfeer. Wendy Langemaat: “Het was heel leuk en super succesvol. De mensen waren enthousiast, de kinderen hielpen mee en de groencoaches gaven iedereen handige tips.”

Vooraf ontvingen huurders een brief met informatie en de mogelijkheid zich aan te melden voor een gratis plantenpakket. Naast de inheemse en biologische planten, bekostigd door Vechtdal Wonen, kregen bewoners ook ‘tweede kans’-planten, geschonken door een lokaal tuincentrum Jurrie Baas. Daarnaast kregen bewoners biologische potgrond en maakten velen kans op een gratis regenton. Met de Tegeltaxi van de gemeente werden verwijderde tegels opgehaald.

Voor de bewoners die aangaven graag te willen vergroenen, maar weinig kennis hierover te hebben, stonden tijdens de middag de groencoaches van Natuuractiviteitencentrum De Koppel klaar om advies te geven over het onderhoud.

Inheemse planten en minder tegels
Veel bewoners verwijderden direct tegels uit hun tuin om ruimte te maken voor hun nieuwe planten. Anderen kozen ervoor om hun pakket tussen de bestaande planten te zetten. In totaal gaven maar liefst 27 huishoudens aan tegels te verwijderen, en dus bij te dragen aan een groener en koeler Hardenberg!

Wendy zag hoe trots mensen waren: “Iedereen wilde graag op de foto met hun tuin. De fotograaf is zelfs mee de wijk in geweest om voor- en na-foto’s te maken.” Een nieuwe bewoner uit de buurt met een kale tuin ging met volle handen naar huis én won ook nog de regenton.

De kracht van lokale samenwerking
De actie was een samenwerking van Natuuractiviteitencentrum De Koppel, Woningcorporatie Vechtdal Wonen, welzijnsorganisatie De Stuw, Gemeente Hardenberg, Huurdersorganisatie Vechtdal, de Groene Loper Vechtdal en betrokken bewoners. Dankzij de korte lijntjes konden ook praktische zaken, zoals het ophalen van verwijderde tegels, snel geregeld worden. Een belangrijke les volgens Wendy: “Het helpt enorm om een contactpersoon bij de buitendienst van de gemeente te hebben. Dan kun je snel schakelen en voorkom je dat tegels dagenlang blijven liggen.”

De actie werd enthousiast ontvangen door bewoners in de buurt. “Meer groen in de wijk is alleen maar positief,” aldus Hans (79), die al 55 jaar in de wijk woont. Een andere bewoonster noemt het een leuk initiatief, maar benadrukt dat betaalbaarheid en toezicht op verwaarloosde tuinen niet uit het oog verloren mogen worden. Leefbaarheidscoördinator Anneke Schottert van Vechtdal Wonen: “We zijn erg blij met het Huurders op Groen project. Minder tegels in de tuin is goed voor de waterafvoer, helpt tegen de hitte én zorgt voor meer verbinding in de buurt.”

Ook in Hardenberg wordt er nagedacht over hoe het project na de pilot kan worden voortgezet: “We zijn een hecht team geworden en er komen via Groene Loper Vechtdal ook wijken op ons pad die we samen kunnen aanpakken. Meerdere wijkbewoners hebben aangegeven elkaar te willen helpen, dus wij willen iets verzinnen om hen te koppelen aan de buren die wel hulp kunnen gebruiken”.

Huurders op Groen
De Huurders op Groen aanpak in Hardenberg laat zien dat vergroenen belangrijk is voor de natuur en verbindt. Wil jij ook jouw wijk of gemeente groener maken in samenwerking met lokale organisaties en bewoners? Binnenkort start er een nieuwe lichting van lokale projectteams.

Kijk op www.huurdersopgroen.nl of meld je hier aan voor de online bijeenkomst ‘De Huurders op Groen aanpak voor een sociale, gezonde, groene wijk’.