In sommige huurderswijken ligt meer steen dan groen. “Huurders van woningcorporaties doen steeds vaker melding van hitteklachten en wateroverlast door extreme buien,” meldt Aedes, de branchevereniging van woningcorporaties. Gemeenten en corporaties weten: juist in deze buurten is vergroening het hardst nodig, maar ook het moeilijkst te realiseren. Hoe doorbreek je de ‘tegelcultuur’ en maak je samen een toekomstbestendige wijk?

Meer dan een klimaatprobleem: verborgen drempels

Achter die stenen schuilt meer dan alleen een klimaatprobleem. Verstening hangt vaak samen met een gebrek aan financiële middelen, stress of weinig vertrouwen in eigen kunnen. Vergroenen voelt dan niet als een prioriteit, maar als extra gedoe. Uit gesprekken met corporaties en bewoners blijkt steeds dat vergroening nauwelijks lukt zonder hulp. Niet omdat bewoners niet willen, maar omdat regels onduidelijk zijn, materialen of kennis ontbreken en buren elkaar weinig kennen. Daardoor komen gezamenlijke acties moeilijk op gang. Tegels blijven dus liggen, niet uit weerstand, maar uit gebrek aan mogelijkheden.

Waarom juist hier de grootste winst te behalen valt

Versteende corporatiebuurten bieden juist de kans om veel te winnen. Door steen te vervangen door groen vermindert hittestress, wordt water beter opgevangen en ontstaat ruimte voor biodiversiteit.

Groen in deze versteende buurten zorgt bovendien voor ontmoetingen in de buurt en geeft bewoners meer trots en eigenaarschap over hun straat. Vergroening draagt dus niet alleen bij aan klimaatadaptatie, maar ook aan gezondheid, leefbaarheid en verbinding tussen buren.

Samen doorbreek je de tegelcultuur – groen is besmettelijk

De sleutel ligt, zo hebben wij gezien tijdens de pilot van Huurders op Groen, in samenwerking: gemeente, corporatie, welzijnsorganisaties, groenpartners en bewoners moeten elkaar vinden.

Huurders op Groen laten zien hoe dit werkt. Straat voor straat worden interventies uitgevoerd die aansluiten bij de specifieke context en de lokale behoeften van bewoners. Praktische hulp, van materialen en workshops tot doe-dagen en coaching, geeft bewoners net dat zetje dat ze nodig hebben. Door hen te betrekken bij keuzes en uitvoering, ervaren zij dat hun mening ertoe doet en groeit de motivatie om mee te doen.

Dat verschil is groot. “We zagen altijd dezelfde drie mensen op activiteiten. Tot we de aanpak veranderden en de wijk écht gingen betrekken,” vertelt een projectleider.“Toen gebeurde er iets: mensen kwamen uit hun huizen, deden mee en waren trots dat hun straat groener werd.” Vaak volgt navolging al snel: één geveltuin kan binnen enkele weken leiden tot meerdere groene plekken in de straat. Groen blijkt besmettelijk, maar iemand moet de eerste stap faciliteren.

Van tegels naar toekomst: doe mee met Huurders op Groen 2.0

Versteende corporatiebuurten zijn een van de lastigste klimaatopgaven, maar ook de plekken waar je de grootste impact kunt behalen. Niet door bewoners simpelweg te vragen “meer groen aan te leggen”, maar door tijd, ruimte en ondersteuning te bieden om dit samen te doen. Zo ontstaan wijken die klimaatbestendig, leefbaar en sociaal verbonden zijn.

Daarom start nu Huurders op Groen 2.0. Gemeenten en corporaties kunnen zich samen met lokale partijen die de wijk al kennen aanmelden om samen met bewoners aan de slag te gaan. Daarbij krijgen zij ondersteuning, materialen en een aanpak die werkt in buurten waar vergroenen niet vanzelf gaat.

De aanmeldperiode is geopend. Meer informatie vind je hier.

Steeds meer scholen maken werk van Milieu en Natuur. Soms begint dat met iets kleins, zoals planten die door leerlingen worden verzorgd of een leerkracht die de klas meeneemt naar buiten voor een les. Veel scholen merken dat dit goed werkt. Leerlingen zijn geconcentreerder, er is vaker een rustige sfeer en ze tonen meer belangstelling voor wat er om hen heen gebeurt. Maar vrijwel elke school herkent ook de andere kant. Hoe zorgen we dat het niet blijft bij losse initiatieven?

Hoe voorkom je dat de moestuin stilvalt zodra een enthousiaste collega vertrekt, of dat het groene schoolplein na een paar jaar zijn glans verliest? Het antwoord ligt in verankering. Wanneer Milieu en Natuur een plek krijgt in visie, beleid, curriculum en teamcultuur wordt het een vanzelfsprekend onderdeel van de school. In dit artikel lees je hoe dat eruit kan zien en hoe je ermee kunt beginnen.

Een gedeelde visie als vertrekpunt

Een thema blijft beter overeind wanneer het niet hangt aan één persoon, maar past bij waar de school voor staat. Veel scholen beginnen daarom met het formuleren van een korte en duidelijke visie. Niet als verplicht document, maar als richting voor het team en voor ouders. Die visie beschrijft wat de school belangrijk vindt voor de leerlingen en waar het naartoe wil groeien. Sommige scholen willen dat kinderen dagelijks in aanraking komen met natuur omdat dit bijdraagt aan meer concentratie en het stress vermindert.

Op basisschool Digitalis in Almere is dat goed zichtbaar. De school heeft een groen plein, ze beschikken over een moestuin en een tiny forest en binnen staan planten op bijna elke plek. Ook gaan leerlingen regelmatig naar buiten. De school heeft dit niet alleen praktisch geregeld, maar ook vastgelegd in afspraken en in de manier waarop lessen worden vormgegeven. Daardoor is het verankerd in de school

Een coördinator die het team bij elkaar brengt

Een coördinator geeft richting en helpt om de stappen overzichtelijk te houden. Dat werkt vooral goed wanneer deze persoon ruimte krijgt om het onderwerp op de agenda te zetten en collega’s te betrekken. Veel scholen kiezen ervoor om een klein team te vormen. Daarin zitten mensen die vanuit verschillende rollen meekijken. Dat maakt het makkelijker om ideeën te bespreken en uit te voeren. Tip: leerlingen kunnen hier ook deel van uitmaken! Zij brengen hun eigen ervaringen mee, komen vaak met praktische suggesties en het draagt bij aan meer bewustwording, omdat ze hier zelf over nadenken..

Het onderwerp verbinden aan lessen

Wanneer leraren ontdekken dat het onderwerp past binnen hun dagelijks werk, ontstaat vanzelf meer betrokkenheid. Een activiteit hoeft niet groot te zijn. Een les taal kan buiten plaatsvinden. Tijdens een biologieles kan de groep de omgeving rondom de school onderzoeken.

Scholen die dit doen, merken dat leerlingen actief worden en dat het onderwerp minder voelt als iets extra’s. Het sluit aan bij wat ze al leren.

Een omgeving die bijdraagt

De fysieke omgeving is een belangrijk onderdeel van verankering. Een lokaal met planten voelt anders aan en veel leerlingen vinden het prettig om verantwoordelijkheid te dragen voor kleine onderhoudstaken. Ventilatie, frisse lucht en aandacht voor temperatuur helpen ook om de dag aangenamer te maken. Buiten geldt hetzelfde. Een groene plek, hoe klein ook, nodigt uit tot ontdekken en bewegen. Veel scholen beginnen met een hoekje dat eenvoudig te onderhouden is en breiden dit later uit.

Afspraken vastleggen voor continuïteit

Scholen die Milieu en Natuur stevig verankeren leggen afspraken vast. Dat kan in de schoolgids, een jaarplan of in een document dat voor het team toegankelijk is. Daarin staat wie welke taak heeft, wanneer er momenten zijn om het onderwerp te bespreken en welke activiteiten jaarlijks terugkeren. Zo blijft het onderwerp zichtbaar, ook wanneer het team verandert. Het zorgt voor rust en geeft duidelijkheid aan collega’s, leerlingen en ouders.

Stap voor stap verder gaan

Verankeren is geen proces dat in korte tijd klaar is. Het werkt goed om jaarlijks een beperkt aantal doelen te kiezen. Veel scholen delen hun ervaringen met collega’s en ouders. Dat helpt om de aandacht vast te houden en te laten zien wat het oplevert. Door regelmatig te evalueren, groeit het onderwerp mee met de school. Zo ontstaat een aanpak die past bij de eigen identiteit van de school.

Vereniging GDO ondersteunt scholen die meer willen doen met Milieu en Natuur. Ook wordt in de komende periode gewerkt aan uitbreiding van het thema naar het voortgezet onderwijs. Heb je vragen of zoek je inspiratie voor een volgende stap, dan kun je contact opnemen met Willemijn de Vries via vries@vereniginggdo.nl.

Tijdens de Algemene Ledenvergadering 2025 in Utrecht hebben we afscheid genomen van onze voorzitter en wethouder van Zwijndrecht Jacqueline van Dongen (midden), penningmeester Paul Duijsings (links) en algemeen bestuurslid Sytske Romijn (NME Amstelveen). Bedankt voor jullie vaak jarenlange en betrokken inzet voor onze vereniging!

Opvolgers

Ook zijn twee opvolgers benoemd: Ron van der Jagt als nieuwe voorzitter. Hij is directeur Koninklijke Nederlandse Vereniging van Rentmeesters. Astrid Verblakt-Schmeits neemt de functie van penningmeester op zich. Zij is directeur van CNME Maastricht en voormalig wethouder van Sittard-Geleen. Geweldig dat jullie deze taken voor de vereniging willen vervullen. Van harte welkom.

Basisschool Digitalis in Almere is een Gezonde School met meerdere certificaten, waaronder het thema Milieu & Natuur. De school werkt al jarenlang met een groene leeromgeving en ziet natuur als een essentieel onderdeel van kansengelijkheid en brede ontwikkeling. Directeur Monique van Zandwijk vertelt hoe het ooit begon met één simpele stap naar buiten en hoe dat uitgroeide tot een schoolbrede aanpak die inmiddels stevig verankerd zit in de cultuur van Digitalis.

De eerste stappen richting het thema Milieu & Natuur kwamen voort uit eerdere Gezonde School-thema’s bij Digitalis. Digitalis werkte al met de Gezonde School-thema’s Sport & Bewegen en Voeding. De leerlingen hadden behoefte aan beweging, merkte het team, en de school wilde meer doen dan alleen gymuren aanbieden. Toen voeding erbij kwam, begon het idee te groeien dat gezond leren veel breder is dan eten en bewegen alleen.

“We realiseerden ons dat kinderen niet alleen gezonder worden van sporten,” vertelt Van Zandwijk. “Ze worden ook rijker in taal en ervaring wanneer ze dingen écht zien, ruiken en voelen.”

De school ligt midden in een wijk met 43 culturele achtergronden, waar veel kinderen thuis weinig Nederlands spreken. Buiten leren bleek ineens veel meer dan natuuronderwijs: het werd een kans om woordenschat, begrip en zelfvertrouwen te versterken.

In de directe omgeving van de school ligt het Koggepark, een groene plek die al snel een logische verlenging werd van het klaslokaal. De eerste uitstapjes daarheen lieten direct zien wat buiten leren kan betekenen. Kleuters verzamelden bladeren en bloemen, onderzochten kleine insecten en ontdekten woorden en begrippen die binnen moeilijk tot leven komen.

Voor de middenbouw werd het Tiny Forest een waardevolle aanvulling. De Tiny Forest is aangelegd in samenwerking met onder andere scholen, buurtbewoners en de gemeente en biedt een compacte maar rijke leeromgeving. Leerlingen leren er onderzoeken, observeren en determineren. Vaardigheden die ze vervolgens weer in de klas gebruiken.

Ook in de schooltuinen merkten leerkrachten hoe leerlingen reageerden op het werken met echte materialen. Soms waren er praktische drempels, bijvoorbeeld wanneer leerlingen kleding of schoenen droegen die thuis nodig zijn om netjes te blijven. Digitalis zocht daarvoor een passende oplossing: met behulp van subsidie werden laarzen en overalls aangeschaft, zodat alle kinderen zonder zorgen volledig konden meedoen.

Collega’s zagen al snel dat buitenlessen motiverend werken, vooral voor leerlingen die binnen moeite hebben om op gang te komen. “Je ziet dat het iets doet met kinderen,” zegt Van Zandwijk. “Ze worden nieuwsgieriger en soms ook meer betrokken dan in een klassikale setting. Ze krijgen bovendien een stukje verantwoordelijkheid, bijvoorbeeld voor een plantje of een klein onderzoekje, en dat maakt ze zichtbaar trots.”

Van losse momenten naar een gedeelde aanpak

Toen de natuuractiviteiten steeds vaker terugkeerden, merkte Digitalis dat het niet langer ging om losse lessen of projecten. Het thema begon een vaste plek te krijgen in de manier waarop de school naar leren en ontwikkelen kijkt. Dat leidde tot een helder uitgangspunt: ieder kind moet de kans krijgen om natuur te ervaren, ongeacht achtergrond of woonomgeving.

Hoewel Almere rijk is aan parken en bossen, komen veel leerlingen daar niet vanzelf. Voor sommige kinderen is het schoolplein de belangrijkste buitenruimte. Door natuur structureel te integreren in het onderwijs wilde Digitalis hen toegang geven tot ervaringen die anders makkelijk ontbreken.

Hoe het leeft in het ritme van de school

Wie vandaag door Digitalis wandelt, ziet dat natuur een vanzelfsprekend onderdeel is van de dagelijkse schoolpraktijk. Buiten worden regelmatig kleine ontdekkingen gedaan die direct onderdeel worden van de les: een insect dat wordt bestudeerd, bladeren die worden verzameld of een paddenstoel die tot vragen leidt.

Ook in de klaslokalen is de buitenwereld zichtbaar. Kinderen nemen materialen mee, verzorgen plantjes of verwerken hun observaties in opdrachten. De schooltuinen in het Koggepark en de nabijgelegen Tiny Forest zijn inmiddels vaste leerplekken waar groepen door het jaar heen terugkomen om te zaaien, te onderzoeken of om veranderingen te volgen. Natuuractiviteiten zijn zo geen losse projecten meer, maar onderdeel van een doorgaande leerlijn die elk jaar opnieuw wordt doorlopen.

Advies aan andere scholen

Terugkijkend ziet Van Zandwijk dat de ontwikkeling vooral gebaat was bij kleine, haalbare stappen en het benutten van wat er al in de omgeving aanwezig is. Volgens haar helpt het wanneer scholen zich realiseren dat een park, grasveld of zelfs een enkele boom al een waardevolle leerplek kan zijn. Ook benadrukt ze hoe belangrijk het is om het thema niet afhankelijk te maken van één collega, maar het organisatorisch te borgen en praktisch planbaar te maken. “Zo hebben wij ook in ons team een pedagogische duizendpoot,” vertelt Van Zandwijk. “Iemand die leerkrachten kan ondersteunen bij de voorbereiding, uitvoering en organisatie van de activiteiten.

Daarnaast ziet zij dat leerlingen meer betrokken raken wanneer zij zelf verantwoordelijkheid krijgen, bijvoorbeeld door een plant te verzorgen of een plek in de buurt te volgen. En bovenal, zegt ze: het begint vaak gewoon met dóen, een eerste wandeling, een eerste plantje, een eerste moment buiten de klas. Vanaf daar kan het groeien.

Ga zelf aan de slag met milieu en natuur

Geïnspireerd om ook aan de slag met het thema milieu en natuur? Binnen Gezonde School is Vereniging GDO themahouder van Milieu en Natuur en brengt zij expertise, inspiratie en praktijkervaring samen. De Gezonde School-aanpak helpt je daarbij stap voor stap.

Je kent het vast: op papier staat alles klaar voor klimaatadaptatie. De kaarten kleuren rood en blauw, de ambities zijn uitgesproken, de plannen liggen in de la. Maar zodra je de wijk in loopt, blijkt iets anders: bewoners zijn druk met heel andere dingen. De hitte van de afgelopen zomer? “Ach, dat hoort erbij.” Wateroverlast? “Dat zien we dan wel.”

Precies daar ontstaat de kloof. Want de plek waar klimaatproblemen het meest voelbaar zijn, de straat, de tuin, de stoep, is vaak juist de plek waar het voor bewoners nog voelt als iets abstracts. Iets wat niet direct raakt aan de hectiek van alledag. Hoe krijg je hen dan toch in beweging?

Veel gemeenten merken hoe lastig die vertaalslag is. Wat voor beleidsmakers een helder verhaal is over hitte, wateroverlast of droogte, voelt voor bewoners vaak als iets abstracts, iets wat zelden raakt aan hun dagelijkse leven. Tegelijkertijd gebeurt het echte werk juist op straat: daar waar de stoep blank kan staan, waar tuinen veranderen in hitte-eilanden, waar schaduw opeens waardevol blijkt te zijn.

Hoe breng je die twee werelden, de urgentie van het beleid en de werkelijkheid van de straat, op een natuurlijke manier bij elkaar?

Bewonersparticipatie als sleutel, niet als bijzaak

Bij Huurders op Groen zien we dat de sleutel tot succesvolle klimaatadaptatie begint bij de bewoners zelf. Niet door ze te informeren of te overtuigen met abstracte verhalen, maar door ze actief te betrekken bij concrete stappen in hun eigen straat. Waar kun jij vandaag mee aan de slag in je eigen tuin? Waar loop je tegenaan? Wie is er bereid de buren te helpen? Wat begint met een gezamenlijk gesprek, groeit uit tot een buurtproject waarin lokale betrokkenheid, eigenaarschap en plezier centraal staan.

De Huurders op Groen aanpak

Huurders op Groen biedt gemeenten een praktische, sociale én duurzame manier om hun klimaatdoelstellingen te realiseren. Geen kort project van buitenaf, maar een aanpak die een lokaal netwerk opbouwt van bestaande partijen in de wijk: woningcorporaties, NDE-centra, huurdersverenigingen, welzijnsorganisaties en bewoners zelf. Samen werken zij aan vergroening en klimaatadaptatie in de straat, buurt of wijk.

Projectteams die meedoen krijgen twee jaar lang begeleiding van de landelijke projectorganisatie, toegang tot een netwerk van experts en concrete ondersteuning bij het betrekken van bewoners. Samen wordt een wijkgerichte aanpak ontwikkeld die past bij de lokale context én aansluit bij bewonersbehoeften. Zo komt beleid letterlijk tot bloei op straatniveau.

Huurders op Groen bouwt voort op een succesvolle pilot die liet zien dat collectieve vergroening in corporatiebuurten méér doet dan stenen vervangen door groen: het brengt bewoners bij elkaar, vergroot hun betrokkenheid bij de wijk en maakt klimaatadaptatie tastbaar en leuk. Ook bewoners die normaal gesproken weinig mogelijkheden of middelen hebben om hun leefomgeving te vergroenen, worden actief ondersteund om mee te doen.

Waarom dit werkt

• Van signalen naar actie: bewoners herkennen de problemen in hun buurt en voelen zich serieus genomen.
• Dubbele winst: vergroening én verbinding. Een groene buurt is een fijne buurt.
• Bewezen aanpak: uit de eerste lichting blijkt dat de kracht zit in lokaal eigenaarschap en samenwerking.
• Praktische ondersteuning: je staat er niet alleen voor. Teams krijgen workshops, materialen en landelijke zichtbaarheid.

Wil je werk maken van klimaatopgaven, maar krijg je graag ondersteuning om samen met lokale partners en bewoners aan de slag te gaan? Overweeg dan deelname aan de tweede lichting van Huurders op Groen, die begin volgend jaar van start gaat! Meer weten of direct aanmelden? Neem contact op via info@huurdersopgroen.nl of ga naar www.huurdersopgroen.nl

De jaarlijkse Kennisdag van GDO was ook dit jaar weer een succes: een reünie, een studiedag en vooral héél veel inspiratie. Op 13 november verzamelden ruim 90 projectmedewerkers, leidinggevenden van NDE-centra en ambtenaren met de NDE-portefeuille zich in Utrecht.

Netwerkcoördinator Arjan Klopstra trapte de dag af met de vraag: gaan NDE-centra eigenlijk bij elkaar op bezoek? Zo’n 80% van de handen ging omhoog, een mooi bewijs dat het netwerk volop van elkaar leert, en dat er onderling veel contact is om successen, aanpakken en ervaringen uit te wisselen.

Inspirerende pitches voor de Innovatie & Impactprijs

Voor de elfde keer werd dit jaar de Innovatie & Impactprijs uitgereikt. Dit jaar waren er acht inzendingen, die ’s ochtend werden gepresenteerd aan de collega’s. Dat zorgde voor merkbare energie in de zaal: telefoons gingen omhoog voor foto’s, notitieboekjes klapten open, en hier en daar fluisterde iemand: “Oh, dat moeten wij ook gaan doen.”

Workshop: Combinatiefunctionarissen als bruggenbouwers

Deelnemers konden meedoen aan diverse workshops, rond participatie en educatie, vrzorgd door collega’s van onze partner SME. Tijdens de workshop over de GDO-pilot Combinatiefunctionarissen deelden Natuurcentrum Arnhem en Utrecht Natuurlijk hun eerste ervaringen. De metafoor viel meerdere keren: een combinatiefunctionaris kijkt niet alleen naar de dagelijkse praktijk, maar stijgt erbovenuit om scholen, partners, wijkinitiatieven en groene plekken met elkaar te verbinden. Een rol die vraagt om overzicht, strategisch denken, geduld én de kunst om relaties op te bouwen. Dit gaat over bruggenbouwers.

In de pilot staan een paar grote vragen centraal:

• Hoe word je een echte partner voor scholen, in plaats van alleen een aanbieder?
• Hoe borg je duurzaamheidseducatie structureel in het curriculum?
• En hoe zorg je dat samenwerking duurzaam wordt, in plaats van projectmatig?

Beide combinatiefunctionarissen benadrukten dat het belangrijk is te weten hoe scholen werken, wat er speelt in een team, welke druk er op leerkrachten ligt en welke toon aansluit bij verschillende leeftijden. Juist door die kennis kunnen NDE-centra maatwerk leveren en voorkomen dat ze “de zoveelste organisatie zijn die iets van de school wil.”

Workshop: Voedseleducatie

Na de lunch stonden de ALV en de workshop voedseleducatie op het programma. Tijdens de workshop deelden leden uit het netwerk hun ervaringen en voorbeelden:

Stad & Natuur Almere – twee locaties voor schooltuinieren, ruimte voor acht klassen, een lesprogramma dat aansluit op de kerndoelen, en inmiddels een erkende interventie. Veel losse activiteiten, maar samen een stevig verhaal van grond tot mond.
Natuurcentrum Arnhem – veertig schooltuinen, met een doorlopende lijn van klas tot tuin. Het programma Mooi Voedsel Natuurlijk laat kinderen zaaien, wieden en oogsten en een deel van de opbrengst gaat naar de voedselbank.

Code Groen Educatie & Jong Leren Eten – bewegend leren, veel opgeleide “handjes” die docenten kunnen inzetten, én een droom: moestuincoaches koppelen aan alle NDE-centra. De Week van de Schooltuin met als thema bodem vindt weer plaats in het voorjaar.

Uitreiking Innovatie & Impactprijs 2025

Daarna was het tijd voor de feestelijke uitreiking van de GDO Innovatie & Impactprijs. De jury had warme woorden en uitgebreide complimenten voor alle genomineerden. Maar er moesten natuurlijk winnaars gekozen worden… of eigenlijk: winnaars. Want ook de aanwezigen mochten hun stemmen.

De winnaars:

Juryprijs
De Groene Belevenis: Klimaat Doedag
Vijf jaar geleden gestart om leerlingen uit groep 7 te laten ervaren dat klimaat en duurzaamheid niet alleen grote-mensen-thema’s zijn, maar juist iets waar zij zélf invloed op hebben. In 14 workshops ontdekken kinderen praktische, leuke manieren om mee te bouwen aan een leefbare wereld.

Publieksprijs
Omgevingsdienst Regio Utrecht – Circulaire producten ‘Afval of toch niet? De keuze is aan jou!’
Met speelse, laagdrempelige materialen zoals een praatpot en een verjaardagskalender wordt circulariteit toegankelijk gemaakt. Niet goed of fout, maar laten zien dat er altijd meer opties zijn dan je denkt.

Publieksprijs
Utrecht Natuurlijk – Boerderijkaarten
Bij de Utrechtse stadsboerderijen kunnen kinderen sparen voor speciaal ontworpen Boerderijkaarten. Een vrolijke, speelse manier om hen te enthousiasmeren voor het werken op de boerderij én om te leren over dieren, dierhouderij en het boerenleven.

Afscheid en welkom

Tot slot namen we afscheid van vier vertrouwde gezichten: voorzitter Jacqueline van Dongen (wethouder gemeente Zwijndrecht), penningmeester Paul Duijsings, algemeen bestuurslid Sytske Romijn (NME Amstelveen) en Conny Taheij, communicatie en bureau. Het was warm, persoonlijk en vol dankbaarheid. Ook was er tijdens de ALV een warm welkom voor de nieuwe voorzitter Ron van der Jagt en penningmeester Astrid Verblakt-Schmeits van CNME Maastricht.

Hoe veranker je duurzaamheid in alle facetten van het onderwijs? Samen met SPARK the Movement, Coöperatie Leren voor Morgen, Duurzame PABO en SME ontwikkelde Vereniging GDO de toolkit behorend bij de Whole School Apparoach: de WSA Toolkit Nederland.

De toolkit biedt ondersteuning aan onderwijsprofessionals die duurzaam doen en denken integraal in de school willen verankeren. ‘Het is een praktisch hulpmiddel dat de focus legt op 6 verschillende domeinen: curriculum, pedagogiek en didactiek, gebouw en bedrijfsvoering, professionele ontwikkeling, omgeving & visie.

Studenten van RUG | Campus Fryslân onderzochten afgelopen jaar de bruikbaarheid van de toolkit. Hun proeflocatie: het Mariënburg College in Leeuwarden. Het onderzoek en de samenwerking leverde waardevolle inzichten op over hoe scholen duurzaam denken en doen kunnen verbinden in de praktijk.

Van visie naar dialoog
Voor rector Cees Vogelvanger van het Mariënburg College is duurzaamheid meer dan alleen zonnepanelen op het dak plaatsen of afval scheiden in de kantine. “Bij ons gaat duurzaamheid over relaties, hoe we met elkaar omgaan als collega’s, met leerlingen en binnen de schoolgemeenschap,” vertelt hij. De Whole School Approach Toolkit bood volgens hem een manier om dat gesprek op een goede manier met elkaar te voeren. “De toolkit helpt om onze visie tastbaar te maken en door te vertalen naar alle lagen in de organisatie. De vragen en werkvormen uit helpen om structureel het gesprek met elkaar te blijven voeren over wat duurzaamheid voor onze school betekent.”  

Studentenonderzoek in de praktijk
Yaniek, student Global Responsibility & Leadership bij RUG | Campus Fryslân, werkte vanuit zijn onderzoeksstage bij SPARK the Movement mee aan het testen van de WSA-toolkit. “Het was heel leerzaam om de toolkit in een echte schoolsituatie te gebruiken,” vertelt hij. “Vooral het kaartspel bleek een krachtig middel. Eerst dacht iedereen: we zitten wel op één lijn. Maar al snel ontdekten teams dat ze duurzaamheid allemaal net anders interpreteerden. Dat leverde open gesprekken op, precies wat je nodig hebt om verder te komen.”

Win-winsamenwerking
Zowel de studenten die het onderzoek deden als de school merkten dat het waardevol is om begeleiding te hebben bij het inzetten van de toolkit. “De website is overzichtelijk en gebruiksvriendelijk,” zegt Yaniek, “maar duurzame verandering vraagt tijd, kennis en aandacht”. “De toolkit ondersteunt het goede gesprek. Maar het inbedden van leren voor duurzame ontwikkeling is mensenwerk en vraagt dat je hier samen steeds over na blijft denken” vult Cees mooi aan. Iemand met inhoudelijke kennis over het leren voor duurzame ontwikkeling die dit onderlinge gesprek begeleidt, draagt bij aan dit proces. Zowel SPARK the Movement als Coöperatie Leren voor Morgen en SME kunnen deze ondersteuning bieden.

De samenwerking tussen SPARK the Movement, de studenten en de school werd door Comenius Mariënburg en de studenten van RUG | Campus Fryslân als zeer positief ervaren. Cees zegt hierover: “Voor ons was het inspirerend om studenten te begeleiden en tegelijk zelf nieuwe inzichten op te doen.” Yaniek vertelt dat het voor hen als studenten ook een belangrijke ervaring was. “Wij kregen de kans om buiten de muren van de universiteit te kijken en de praktijk te ervaren. Daardoor zagen we de impact van ons onderzoek direct terug. Ook zagen we de meerwaarde dat de school door ons een frisse blik van buitenaf kreeg.”

Een groen schoolplein, frisse lucht in de klas en leerlingen die met hun handen in de aarde zitten. Het zijn enkele voorbeelden van zaken die een positieve invloed hebben op het welzijn en het gedrag van leerlingen. Maar waarom is aandacht voor milieu en natuur zo belangrijk? En hoe pak je dit als school aan? We spraken hierover met Willemijn de Vries, adviseur educatie bij Vereniging GDO, kennispartner van Gezonde School.

“In deze tijden van prestatiedruk, klimaatverandering en veelvuldig schermgebruik, is het superbelangrijk om de connectie met de natuur te maken”, vindt Willemijn. “Het is de bron van alles”. Ze benadrukt dat contact met de natuur stress vermindert, het concentratievermogen verhoogt en het geluksgevoel vergroot. Gelukkig ziet Willemijn dat het thema milieu en natuur steeds meer aandacht krijgt op scholen, onder andere door het groeiende aantal groene schoolpleinen. Veel gemeenten stimuleren dit en bieden hulp om dit voor elkaar te krijgen. 

Toch mag het thema wat haar betreft nog veel meer aandacht krijgen. De focus ligt vaak op rekenen en taal, terwijl die vakken ook buiten kunnen plaatsvinden. “Ga bladeren tellen voor rekenen of geef een dictee in de moestuin”, tipt Willemijn. Zo eenvoudig kan het zijn. Onderzoek van Janette Prins, onderzoeker bij de onderzoeksgroep Natuur en Ontwikkeling Kind van Hogeschool Leiden, laat zien dat een natuurrijke speel- en leeromgeving een positieve invloed heeft op de taalontwikkeling van jonge kinderen. 

Betere kwaliteit van leven

De aanpak voor milieu en natuur gaat verder dan aandacht tijdens de lessen. Het gaat ook over een gezond binnen- en buitenmilieu. Willemijn raadt scholen aan om te starten met kleine stappen, zoals het plaatsen van planten in de klas of het meten van het binnenklimaat. Hoe is de luchtkwaliteit, de temperatuur en het geluid in de lokalen? Is er genoeg ventilatie aanwezig? Het positieve effect van groen is wetenschappelijk aangetoond. Leerlingen zijn veerkrachtiger en hebben een betere kwaliteit van leven. “Ook ervaren leerlingen minder hyperactiviteit nadat ze in aanraking komen met natuur”, betoogt Willemijn. “Spelen en leren op een groen schoolplein vermindert ook pestgedrag”, gaat ze verder. Ook fysiek zijn er voordelen: buitenonderwijs versterkt het afweersysteem, vermindert astma en stimuleert gezond eetgedrag.  

Tip van de expert

Ga met je taal- of rekenles naar buiten. Het hoeft niet groots te zijn. Willemijn: “Je kunt een dictee geven in de moestuin, met koolrabi, radijsjes of komkommer.” 

Een vaste plek in het curriculum

“Bij het thema mlieu en natuur vinden we het – naast dat een school meedoet aan een erkende gezonde school activiteit – belangrijk dat het thema ook een plek krijgt in het beleid van de school”, aldus Willemijn. Een belangrijke stap is visieontwikkeling: hoe wil de school dit thema uitdragen? Willemijn: “Het is leuk als het thema een plek krijgt in de schoolgids. En dat je echt kunt laten zien dit is waar wij als school voor staan!” De grootste valkuil? “Dat het blijft bij losse acties, zoals alleen een moestuin,” zegt Willemijn. “Je bereikt pas echt iets als wat je doet ook een vaste plek krijgt in het curriculum.” 

Leerlingen aan het stuur met Eco-Schools

Een voorbeeld van een erkende Gezonde school-interventie waarmee je invulling kunt geven aan het thema milieu en natuur  is het programma Eco-Schools; een programma van SME (partnerorganisatie van Vereniging GDO). Eco-Schools werkt samen met lokale begeleiders die zijn aangesloten bij een NDE-centrum of bij IVN natuureducatie. Leerlingen vormen een eco-team en werken samen met docenten aan verduurzaming. “Bij Eco-Schools staan leerlingen echt centraal,” legt Willemijn uit. Met behulp van zeven stappen onderzoeken zij hun eigen school en bedenken ze acties om deze te verduurzamen. Bijvoorbeeld door het schoolplein groener te maken of afval te verminderen. 

Hoe betrek je collega’s en ouders?

Draagvlak creëren is cruciaal als je met het thema aan de slag gaat. Zeker met de huidige werkdruk onder leraren. “Een project moet niet aanvoelen als het project van één collega, maar echt als een mooi project dat je doet als school”, zegt Willemijn. Volgens haar begint dat met delen: “Vertel in een teamvergadering of weekopening waar je mee bezig bent.” Als het schoolbreed wordt gedeeld sluiten collega’s automatisch meer aan. “En kijk waar de energie zit!”, tipt Willemijn. “Als een collega het leuk vindt om in de moestuin te werken, geef diegene dan een rol in dat project.” Ook ouders kun je betrekken door ze mee te nemen in het proces. “Blijf hen informeren over wat je allemaal doet met het thema”, zegt Willemijn. “Op die manier vergroot je de betrokkenheid”.  

Een mooi praktijkvoorbeeld uit Almere

Een inspirerend voorbeeld vindt Willemijn basisschool Digitalis in Almere, een Gezonde School. Daarwerkt een leerkracht die iedere middag met een klas naar buiten gaat. Soms voor een gewone les over de natuur, soms naar de schooltuinen of naar het Tiny Forest van IVN natuureducatie. “Binnen hebben ze overal kamerplanten staan van het ‘BinnenBos’ van IVN. En kweken ze plantjes, met hun handen in de modder”. Ook doen ze aan nationale dagen mee, zoals de Bijentelling. Willemijn: “De leerkracht zei dat ze echt verschil zag en dat de kinderen rustiger waren in de klas.” Gepassioneerd besluit ze: “Die kinderen leren van jongs af aan hoe belangrijk de natuur is!” 

Over de expert

Ga zelf aan de slag met milieu en natuur

Geïnspireerd om ook aan de slag met het thema milieu en natuur? Binnen Gezonde School is Vereniging GDO themahouder van Milieu en Natuur en brengt zij expertise, inspiratie en praktijkervaring samen. De Gezonde School-aanpak helpt je daarbij stap voor stap.

Onze Algemene Ledenvergadering houden we op 13 november 2025 in Theater De Berenkuil aan de Biltstraat 166 in Utrecht. De vergadering is gepland van 13.30 tot 15.15 uur. De agenda vind je hieronder. Na aanmelding ontvang je de bijbehorende stukken. Aanmelden kan hier.
De ALV vindt plaats tijdens onze jaarlijkse Kennisdag. Aansluitend aan de ALV wordt de GDO Innovatie & Impactprijs 2025 uitgereikt, waarbij je uiteraard ook welkom bent.

Agenda ALV vereniging GDO

1. Opening en vaststellen agenda
2. Verslag vorige ALV
   a) Verslag vorig ALV (14 november 2024)
   b) extra ALV van 27 november 2024
3. Realisatie en afronding 2024
   Informatie over 2024 en documenten die vastgesteld moeten worden door de ALV
   a) Statuten aangepast na extra ALV van 27 november 2024
   b) Jaarverslag 2024
   c) Geconsolideerde Jaarrekening en bestuur verslag 2024
   d) Decharge bestuur voor gevoerde beleid in 2024
   e) Verlenging termijn uitbrengen jaarrekening 2025 van 6 maanden naar 12 maanden vanwege ALV in november 2026
4. Stand van zaken krachtenbundeling / samenhang GDO en vSKBN
   a) Notitie stand van zaken
5. Stand van zaken 2025
   Onder dit agendapunt geven we een korte impressie van de zaken waar GDO in 2025 mee bezig is
   a) Notitie stand van zaken 2025 (GDO en vSKBN)
   b) Vertegenwoordigingen namens GDO. Plus voorstel nieuwe vertegenwoordigingen voor: Leren voor Morgen en de Nationale Commissie Benelux werkgroep NME
   c) Stand van zaken bij SME
   d) Voortgang convenant GDO-SME, IVN
   e) Eco-Schools
6. Vooruitblik 2026
   a) Voortgang meerjarenplan 2027-2030
   b) Jaarplan 2026 voor GDO (en vSKBN en SME)
   c) Begroting 2026
   d) Contributie 2026
7. Bestuurssamenstelling
   a) Rooster van aftreden; we nemen afscheid van voorzitter Jacqueline van Dongen en penningmeester Paul Duijsings
   b) Voordracht van de kandidaten voor de functie van voorzitter en penningmeester door het bestuur, en aansluitend benoeming
8. Rondvraag en sluiting

Onze jaarlijkse Kennisdag staat weer voor de deur. Op donderdag 13 november organiseren we een bruisende dag met kennisuitwisseling, ontmoeting, onze ALV en de uitreiking van de GDO Innovatie & Impactprijs 2025.

De Kennisdag is bedoeld voor projectmedewerkers, leidinggevenden van NDE-centra en ambtenaren met NDE in hun portefeuille. Dit jaar nemen we ook afscheid van GDO-voorzitter Jacqueline van Dongen, penningmeester Paul Duijsings en GDO-collega Conny Taheij en verwelkomen we hun opvolgers.

Workshops

Samen met collega’s van NDE-centra en onze partner SME zijn deze workshops voorbereid.

Praktijklessen uit de pilot Combinatiefunctionaris

In deze workshop verkennen we de pilot Brede Regeling Combinatiefuncties voor NDE, waarin Utrecht Natuurlijk en Natuurcentrum Arnhem nieuwe rollen ontwikkelen die de verbinding versterken tussen scholen, onderwijsnetwerken, maatschappelijke partners en de gemeente.

In de rollen van makelaar, aanjager, partner en groene leerkracht ondersteunen zij scholen bij hun duurzame ambities en bevorderen zij samenwerking binnen de lokale gemeenschap. Zo wordt natuur en duurzaamheid steeds meer een integraal onderdeel van onderwijsvisie en gemeentelijk beleid.

Aan de hand van de ervaringen uit Utrecht en Arnhem bespreken we de eerste praktijklessen uit de pilot: wat werkt, waar lopen we tegenaan, en wat vraagt dit van jouw organisatie? Vervolgens gaan we samen aan de slag om deze lessen verder te verrijken en te vertalen naar wat er nodig is om in om hiermee aan de slag te kunnen gaan.

Verbinding versterken met Eco-Schools

Eco-Schools is de internationale beweging waarin leerlingen en zelf het voortouw nemen bij de verduurzaming van hun school. In Nederland voert onze partner SME het programma uit. Veel NDE-organisaties werken hier al aan mee en zijn lokaal betrokken bij de uitvoering. De komende jaren willen we de verbinding tussen Eco-Schools en ons netwerk verder versterken.

In deze workshop geven we een toelichting op de toekomstplannen van Eco-Schools en onderzoeken we hoe we vanuit het GDO-netwerk hierin een actieve rol kunnen spelen. Samen verkennen we hoe de kracht van lokale samenwerking kan bijdragen aan duurzaam leren op school.

Stadslandbouw en educatie

Op veel stadslandbouwlocaties en voedseltuinen verzorgen vrijwilligers en tuinders educatie voor kinderen en volwassenen, en bieden ze participatieplekken aan. Net als de NDE-centra en stads- en kinderboerderijen zijn dit groene plekken in en rond een gemeente, waar leren, ontmoeten en doen samenkomen. Sommige NDE-centra hebben zelf een oogsttuin of moestuinen voor volwassenen, anderen werken samen met lokale voedselinitiatieven of kinderboerderijen fungeren als afhaalpunt voor lokaal voedsel of hebben een boerderijwinkel. We laten inspirerende voorbeelden zien uit het netwerk. Hoe zit het bij jou en welke koppelkansen zie jij in jouw gemeente of regio?

Voedseleducatie

Afgelopen maanden heeft GDO, op verzoek van het programma Jong Leren Eten, een inventarisatie gedaan naar de inzet van NDE-centra op het gebied van voedseleducatie. Aan de hand van de uitkomsten en de conclusies nemen we je mee in de kansen die we zien om nog sterker de verbinding te maken tussen voedsel, gezonde voeding, natuur en duurzaamheid. Met voorbeelden uit ons netwerk gaan we hierover in gesprek en verkennen we de mogelijkheden om samen op te trekken.