Wat een energieke Kennisdag hebben we weer achter de rug. Met ruim 70 collega’s waren we op 16 november in Utrecht bijeen voor workshops, de ALV, de uitreiking van de Innovatieprijs, zoals je hierboven hebt kunnen lezen. En de krachtenbundeling van GDO & SME vroeg uiteraard om een feestelijk momentje. Op een groot bord zetten eerst GDO-voorzitter Jacqueline van Dongen en SME-directeur Hak van Nispen een groene duimafdruk. Daarna volgden de collega’s van de centra, van SME, het GDO-team en het GDO-bestuur. De definitieve officiële overdracht vind plaats voor het eind van het jaar, na afronding van de stukken door de notaris.
Natuur- en duurzaamheidscentra ontwikkelen veel mooie producten, projecten en werkwijzen. Om dit voor het voetlicht te brengen reiken we jaarlijks de GDO Innovatieprijs uit. De winnaar van 2023 is De Helderse Vallei met de interactieve 4D podcast Lekker dan, door en voor jongeren over het maken van bewuste voedselkeuzes.
De prijs werd bekend gemaakt tijdens de jaarlijkse GDO Kennisdag. De jury werd gevormd door Jacqueline van Dongen (wethouder Zwijndrecht, voorzitter GDO), Theo Leupen (RVO), Janneke Donkers (NMESD namens NME Zeeland, winnaar Innovatieprijs 2022). De jury liet weten blij te zijn met opnieuw maar liefst 8 inzendingen. Het zijn net als vorige jaren zeer uiteenlopende producten, projecten en werkwijzen. De jury heeft veel waardering voor alle inzendingen waarbij is samengewerkt met organisaties uit verschillende richtingen en die aansluiten op actuele thema’s rond natuur, bodem, gezondheid, voedsel, energie. Met volop mogelijkheden voor kruisbestuivingen.
Beoordeling
Over de winnaar zei de jury: ‘Een inzending die aansluit bij een zeer actueel thema rond jongeren die steeds vaker overgewicht hebben en suikerziekte krijgen. Deze levendige, interactieve podcast is leuk en effectief om jongeren op deze manier bewust te maken van het voedsel dat zij nuttigen. Niet over, maar nadrukkelijk met jongeren. Dit past goed in de leefwereld van jongeren, daar waar allerhande landelijke campagnes niet blijken aan te slaan. Er is nog weinig educatiemateriaal voor jongeren rondom gezonde voeding. Deze 4D podcast is bovendien heel goed navolgbaar, wat ook opgepakt gaat worden met ondersteuning van Jong Leren Eten. Een echt vernieuwende aanpak voor een moeilijk te bereiken doelgroep!’
De overige kandidaten waren
Stichting Utrecht Natuurlijk, Natuurvrijplaats met rechten voor de natuur
De Bastei, Nijmegen: Tweedaagse voor PABO-studenten
Natuurstad Rotterdam: Doorgaande leerlijn Leren in het groen
De Klyster, Noardeast-Fryslân en Dantumadiel: Campagne Ik bén natuur!
Park Rusthoff, Teylingen: Het belang van biologisch schooltuinieren
MEC Roosendaal: De stem van kinderen (in de energietransitie)
NME Amstelveen: BoomBox met de boom als onderdeel van de school
De gezamenlijke ministeries laten een strategie duurzaamheid in het onderwijs opstellen, samen met het werkveld. De adviezen uit het onderzoek ‘Leren voor Duurzame ontwikkeling in het primair- en voortgezet onderwijs’ van onze coöperatie Leren voor Morgen, dat is uitgevoerd met onze partner SME en het Groene Brein, worden overgenomen. Dat hebben ze op 27 oktober laten weten aan de Tweede Kamer.
Vraaggestuurd ondersteunen
Het doel van deze strategie is om vraaggestuurd scholen te ondersteunen bij het realiseren van meer duurzaamheid in het onderwijs. De strategie wordt gebaseerd op de leerpunten uit het onderzoek. De strategie moet goed aansluiten bij de al bestaande onderwijsdoelen en kwalificaties, initiatieven en programma’s, zodat er geen extra druk op de scholen wordt gelegd, aldus Piet Adema, minister van LNV. Hij ziet voor het thema duurzaamheid aanknopingspunten in verschillende leergebieden, waaronder burgerschapsonderwijs.
Conclusies en aanbevelingen
De conclusies uit het onderzoek van Leren voor Morgen zijn in drie hoofdpunten verwoord: Er is weinig groei in de verankering van duurzame ontwikkeling in het onderwijs (ten opzichte van 2015). In ongeveer 15 procent van de PO- en VO-scholen is duurzaamheid schoolbreed verankerd. In vergelijking met 2015 is er weinig verandering in deelname aan (schoolbrede) duurzaamheidsprogramma’s met labels en keurmerken. De aandacht voor duurzaamheid op school is vaak ad-hoc georganiseerd. Ook hebben scholen grote behoefte aan ondersteuning. En ze worstelen met maatschappelijke vraagstukken en de positionering in domeinen of vakken. Het ontbreekt aan regie op duurzame ontwikkeling in het onderwijs.
Meer afstemming tussen beleidsopgaves
De huidige situatie is dat ministeries elk vanuit hun eigen inhoudelijke dossiers het onderwijs benaderen. Voedseleducatie en natuur- en milieueducatie vanuit LNV, onderwijs over energie en klimaat vanuit EZK, onderwijs over de circulaire economie, water en klimaatadaptatie vanuit IenW. OCW is verantwoordelijk voor onderwijsbeleid en kwaliteit en verantwoordelijk voor het beleid op onderwijshuisvesting. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de (duurzame) huisvesting van scholen. LNV en de andere betrokken departementen willen onderling zorgen voor meer afstemming van de beleidsopgaves waarbij zij het onderwijs willen betrekken. Dit betekent dat zij samen met de betrokken partijen een passende strategie duurzaamheid in het onderwijs gaan ontwikkelen, aldus de Kamerbrief.
De coöperatie Leren voor Morgen staat op plek 34 in de Trouw Duurzame 100! Leren voor Morgen is een prachtige koepel van circa 180 organisaties die duurzaamheid in brede zin willen helpen verankeren in het onderwijs. GDO is een van deze leden.
De ranglijst bestaat uit uitblinkers die zich ‘van onderop’ inzetten voor duurzaamheid. ,,In de transitie naar een klimaatneutrale samenleving moeten we andere leren leven, maar hoe? Leren voor Morgen faciliteert het leerproces voor jong en oud en stuurt ons zo richting integrale oplossingen en een nieuwe kijk op de wereld en de mensen om ons heen”, aldus jurylid Aniek Moonen in haar oordeel.
Giuseppe van der Helm, algemeen directeur Leren voor Morgen: ,,Je ziet dat scholen succesvolle duurzaamheidsinitiatieven van elkaar kopiëren. Dat is precies onze bedoeling.”
Op de Nationale Kraanwaterdag op 27 september stonden ruim 200.000 kinderen op basisscholen en bso’s stil bij water en vooral waterbesparing. Demissionair minister Harbers verzorgde de officiële opening. GDO is partner van deze jaarlijkse campagne van alle Nederlandse drinkwaterbedrijven.
Uit een poll onder kinderen blijkt dat 74% procent denkt dat ze dagelijks niet meer dan 75 liter water gebruiken, terwijl het gemiddeld drinkwatergebruik in Nederland op dit moment 128 liter per persoon per dag is. 93% van de kinderen vindt besparen van kraanwater belangrijk.
Doordat het voor drinkwaterbedrijven steeds uitdagender wordt om te voldoen aan de vraag naar drinkwater in de toekomst, heeft het demissionair kabinet de ambitie uitgesproken om het drinkwatergebruik onder bedrijven en inwoners in 2035 met 20% te verlagen.
Feestelijke opening in Amsterdam met prijsuitreiking Water Race
Nationale Kraanwaterdag is op 27 september feestelijk geopend bij basisschool IKC NoordRijk in Amsterdam. Leerlingen uit vijf groepen 7 en 8 streden in de weken voorafgaand aan Nationale Kraanwaterdag tegen elkaar in een Water Race. Zij voerden allerlei waterbesparende acties uit. Minister Harbers reikte de prijs uit de winnende klas. Waternet organiseerde de Water Race in samenwerking met Fawaka Ondernemersschool en Race Against Waste.
Minister Harbers: ,,Kraanwater is iets heel bijzonders. Dagelijks zijn er allerlei mensen aan het werk om te zorgen dat wij wanneer we maar willen een glas kraakhelder drinkwater uit de kraan kunnen halen. In de droge zomers die nu en in de toekomst vaker voorkomen, zit er minder water in de rivieren en in de grond. Dat maakt het steeds lastiger om genoeg schoon drinkwater te maken. Ik vind het daarom heel belangrijk om zuinig met ons drinkwater om te gaan, en om ons te realiseren dat kraanwater helemaal niet zo vanzelfsprekend is. De leerlingen van vandaag zijn in 2035 volwassen, en in 2035 is het doel dat elke Nederlander 20% minder drinkwater gebruikt. Daarom goed dat dit soort bewustwordingsmomenten worden georganiseerd.”
Koen de Snoo, directeur bij Amsterdams drinkwaterbedrijf Waternet: ,,Wat is er nou lekkerder dan een glas kraanwater als je flink hebt gespeeld of gesport. Water uit de kraan is een kostbaar bezit. Als leerlingen straks volwassen zijn, willen we ook nog voldoende water leveren. Daarom stimuleren we hen vandaag om op creatieve en slimme manieren met water om te gaan, zodat we nu en in de toekomst voldoende kraanwater hebben.”
Over Nationale Kraanwaterdag
Kraanwater drinken draagt bij aan een gezonde leefstijl. Om kinderen te vertellen waarom kraanwater gezond is en hoe zij bewust met water kunnen omgaan, organiseren alle Nederlandse drinkwaterbedrijven gezamenlijk Nationale Kraanwaterdag. Deze dag wordt ondersteund door veel organisaties waaronder Gezonde School, JOGG, Voedingscentrum, Jong Leren Eten, Voedseleducatieplatform, Eco-Schools, Ons Water, Watereducatie.nl en GDO.
Met genoegen kijken we terug op onze jaarlijkse GDO2daagse. Met 50 leidinggevenden van natuur- en duurzaamheidscentra en NDE-ambtenaren uit ons netwerk waren we te gast bij Stichting Natuurstad in Rotterdam. De eigen medewerkers, de gemeente Rotterdam en bewoners gaven een inkijkje in de vele mooie ‘meedoen in het groen’-activiteiten, met kinderen en volwassenen; rond gezondheid, arbeidsparticipatie, armoedebestrijding, gemeenschapsvorming.
Verbreding van educatie naar participatie
We spraken met elkaar onder meer over de verbreding van educatie naar participatie. GDO-voorzitter Jacqueline van Dongen, wethouder van de gemeente Zwijndrecht, ziet in de NDE-centra de energie om de duurzaamheidstransitie verder te brengen. ,,Als je alle centra en alle kennis bij elkaar ziet; jullie weten hoe het werkt om mensen mee te nemen. Hoe je impact kunt maken met educatie en participatie. Dat mogen veel meer gemeenten beseffen”, zei ze. ,,Veel mensen hebben het moeilijk. Voor hun bestaanszekerheid hebben mensen het ook nodig om zelf bij te dragen aan de maatschappij. Daar ligt versnelling. Natuur- en duurzaamheidscentra en kinderboerderijen zijn onvoorwaardelijke plekken waar de samenleving zich mengt.’’
Training in veranderprocessen
Theo Leupen van DuurzaamDoor ging in op de meerdere perspectieven van participatie. De energieke samenleving heeft in zijn ogen een enorme vlucht genomen. ,,Overal is maatschappelijk initiatief, van het vergroenen van hun straat tot circulariteit of voedselhulp. Ook dat wat wel eens genoemd wordt ‘klein bier’ – de kleine dingen – hebben we keihard nodig. Inwoners wachten niet, ze gaan zelf aan de slag.” De NDE-centra bespraken hoe zij bewoners hierin kunnen faciliteren, inspireren en gidsen. De Wageningen Wetenschapswinkel heeft bij vijf NDE-centra inspirerende voorbeelden van het betrekken van bewoners onderzocht. Het onderzoek naar succes- en faalfactoren krijgt een vervolg in een training om leidinggevenden te ondersteunen bij vernieuwing en veranderingsprocessen in hun organisatie.
Beschutte werkplekken
Leontien Hoekman, afdelingsmanager Rotterdam Inclusief & Ketenmanager LKS, gaf een inkijkje in hoe de gemeente Rotterdam participatie vormgeeft. Gemeenten moeten mensen met een (arbeids)beperking een betaalde baan bieden in een aangepaste omgeving: Ze wees erop dat het aantal beschutte plekken voor deze mensen steeds verder afneemt. ,,Een steeds groter wordende groep staat langs de kant. We raken mensen kwijt.” Zij ziet bij NDE-centra tal van mogelijkheden om mensen een plek bieden, van garantiebanen tot nieuwe werkvormen, waarbij medewerkers zich kunnen ontwikkelen. Bij laagdrempelige NDE-centra en kinderboerderijen, zoals bij Natuurstad, melden mensen zich soms ook spontaan. Bij Natuurstad Rotterdam en veel andere centra in het land werken nu ook mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. ,,Het is een opgaaf die we gezamenlijk hebben”, stelt Hoekman.
Gezondheid en uitval
Natuurstad Rotterdam werkt op diverse fronten aan participatie. In het groen met bewoners in de stad en op de vijftien tuinen en acht kinderboerderijen, rond gezondheid met onder meer eerstelijns hulp, als startpunt van wandel- of fietstochten, of vitaliteit met bewegen voor ouderen en kinderen die dreigen uit te vallen of al uitgevallen zijn uit het onderwijssysteem. Ook draait er een pilot van de SamenTuin, waarbij gezinnen met armoedeproblematiek samen kunnen moestuinieren. Behalve mensen die dagbesteding hebben of via de gemeente in een garantiebaan of op een beschutte werkplek zijn geplaatst, melden zich ook veel mensen met een uitkering die vrijwilligerswerk willen doen; naast alle andere 150 vrijwilligers. Daarnaast verzorgt Natuurstad vooral natuur- en duurzaamheidseducatie op scholen en op de eigen locaties, waronder het schooltuinieren. Dat is de basis van de organisatie met 100 medewerkers.
Duurzaam onderwijs
Verder kwamen tijdens deze twee intensieve dagen aan bod de landelijke ontwikkelingen rond duurzaam onderwijs, onze krachtenbundeling met SME, en het meenemen van je organisatie in veranderprocessen. Volgend jaar zijn we te gast aan de andere kant van het land: LiemersKunstwerk in Zevenaar.
We zijn verheugd te kunnen melden dat GDO en SME definitief de krachten bundelen.
SME is een adviesbureau dat zich inzet voor verduurzaming door gedragsverandering, binnen de samenleving en het onderwijs. Door de krachtenbundelding krijgen we meer snelheid en slagkracht en vergroten we de impact van ons netwerk van lokale natuur- en duurzaamheidscentra. Samen vormen we een krachtige landelijke speler die de gemeenten en centra in het GDO-netwerk nog beter kan ondersteunen. Zodat we duurzaamheid dicht bij mensen kunnen brengen, in het onderwijs en samenleving.
Vorig jaar hebben de leden de voorgenomen samenwerking tijdens de ALV met enthousiasme goedgekeurd. Afgelopen maanden is onderzocht of en hoe we het beste kunnen samenwerken. Komende weken volgt de praktische uitwerking rond de aandelenoverdracht, waarbij GDO grootaandeelhouder wordt. Intussen wordt samen met de leden gewerkt aan een gezamenlijke meerjarenvisie en strategie, statutenwijziging en een marketing en communicatieplan. Dat delen we tijdens de Kennisdag en de ALV in november. De integratie van de medewerkers van SME en het team van GDO is op de rails gezet. In diverse projecten, zoals de Whole School Approach, Eco-Schools en de Agenda Natuurinclusief, trekken we al gezamenlijk op.
Wij zijn er nu klaar voor en wij gaan ervoor!
Veel kansen
Wij zien vele kansen voor ons als één organisatie, één expertisebureau, met en voor onze leden. Immers, de rol en omvang van de activiteiten die gemeenten en NDE-centra maatschappelijk (kunnen) uitoefenen op het gebied van duurzaamheid groeit. Zowel in het onderwijs als voor participatieprojecten met inwoners, bijvoorbeeld op het gebied van de energietransitie, klimaatadaptatie en vergroening van de buurt. Ook landelijk worden NDE-centra steeds vaker gezien als dé partner die lokaal de verbinding kan maken met onderwijs en bewoners.
Optimaal ondersteunen
Als expertisebureau kunnen we de centra en gemeenten optimaal ondersteunen en grote landelijke programma’s en projecten namens, met en voor de leden opzetten. De jarenlange ervaring van SME op de voor ons bekende thema’s is van grote waarde. Samen versterken we de landelijke infrastructuur van lokale centra op het vlak van educatie en participatie voor duurzaamheid, met oog voor de diversiteit van onze leden. De nieuwe organisatie blijft ook nauw samenwerken met IVN.
Wij kijken uit naar een duurzame samenwerking, die onze leden, medewerkers en vooral de maatschappelijke duurzaamheidsbeweging vooruit brengt.
Vragen? Neem contact op met GDO-programmamanager Duurzame Samenleving René Munsters.
Waar is het percentage versteende tuinen het hoogst? Waar kleurt het rood op de kaarten van hittestress en blauw op de kaarten voor wateroverlast? Huurders van corporaties zijn het meest kwetsbaar voor het veranderde klimaat. Hoe maken we huurders bewust van de risico’s? Wat kunnen zij bijdragen aan een groenere woonomgeving? En hoe kunnen we hen daarbij helpen?
Deze vragen staan centraal in programma ‘Huurders op groen’. Groene Huisvesters, Woonbond en de vereniging GDO met het netwerk van lokale natuur- en duurzaamheidscentra werken hierin samen.
Webinar op 20 september met praktijkvoorbeelden
Samen met de Groene Huisvesters en de Woonbond houden we op woensdag 20 september van 10.00 uur tot 11.30 uur hierover een webinar.
René Munsters, GDO-programmamanager Duurzame Samenleving, gaat in op ‘Huurders op groen’ en hoe de NDE-centra huurders bereiken en inspireren om groener te leven.
Anneke van Gijzen vertelt over haar rol vanuit duurzaamheidscentrum NMCX Haarlemmermeer en de acties die zij met en voor huurders van corporaties organiseert.
Marjan Kootwijk gaat in op de aanpak van Ymere om samen met huurders te werken aan een groene woonomgeving en de partners die hierin een rol spelen.
Aanmelden voor het webinar kan hier. Na aanmelding wordt een link toegestuurd.
Corporaties kunnen aanhaken bij ‘Huurders op Groen’. Mail naar groenehuisvesters@gmail.com. Gemeenten en NDE-centra die meer willen weten, kunnen contact opnemen met Rene Munsters.
In de nieuwe Maanwijk in Leusden hebben de bouwer en het lokale NDE-centrum nauw samengewerkt aan een groene wijk. Stijn Tolhuijsen van Gebiedsontwikkelaar Heijmans en Henriette Former van De Groene Belevenis vertellen tijdens een online expertmeeting op 12 september hoe zij elkaar hebben gevonden in het verbeteren van de leefomgeving door natuur als vertrekpunt te nemen en de resultaten van deze samenwerking. Het gaat dan om resultaten op het gebied van de natuurwaarde, maar zeker ook de sociale waarde als het gaat om de verbinding van de bewoners. GDO organiseert deze sessie samen met Steenbreek. Kijk hieronder de expertmeeting terug.
De aanpak en onderzoek
Bekijk hieronder de aanpak en lees meer. Op de foto zie je de inspiratiesessie voor tuinen van bewoners. En lees meer over het onderzoek naar het effect van groen in deze wijk: Naturehood. De Maanwijk voldoet aan de actuele woonwensen en maatschappelijke uitdagingen als het gaat om: een plek om te ontmoeten, natuur verbindt, technologie, verbinding met de omgeving, bewonersmix. Tijdens de meeting hoor je hoe deze aanpak is uitgevoerd en wat de reacties van de bewoners zijn.
Kom lopend op op de fiets naar school. Die oproep doet Vereniging GDO, het netwerk van meer dan 100 lokale natuur- en duurzaamheidscentra. De vereniging nodigt alle basisscholen uit om mee te doen aan de Groene Voetstappen Week, van 18 t/m 22 september 2023.
Deze week is een laagdrempelige actie voor het onderwijs over vervoer, duurzaamheid, verkeersveiligheid en de inrichting van de schoolomgeving.
Punten verdienen
Tijdens de Groene Voetstappen Week worden alle leerlingen opgeroepen om lopend, steppend of met de fiets naar school te komen. Hiermee verdienen de leerlingen punten, die op school worden vastgelegd in een digitaal scorebord. Naar wens kunnen de leerkrachten met behulp van les- en werkbladen aandacht besteden aan de onderwerpen verkeer, energie en natuur. Lokale NDE-centra kunnen hierbij ondersteunen.
Inrichting openbare ruimte
De Groene Voetstappen Week vindt plaats aan het begin van het schooljaar. Een belangrijk moment om ouders te attenderen op de inrichting van de openbare ruimte rondom school. Ook is het voor leerlingen en degenen die hen brengen en halen gezond om met de fiets of te voet naar school te komen.
Groene Voetstappen is een project van Vereniging GDO, netwerk van natuur- en duurzaamheidscentra, in samenwerking met De Bastei uit Nijmegen en Klimaatverbond Nederland. Het project maakt onderdeel uit van de Europese Mobiliteitsweek, een initiatief van de Europese Commissie.
