Anna Vanderveen gaat vanuit onze vereniging GDO aan de slag met de landelijke Agenda Natuurinclusief als domeintrekker Onderwijs.

Anna is bij de Agenda Natuurinclusief een van de dertien domeintrekkers die samen met negen domeinleiders de natuurinclusieve samenleving gaan versnellen. Hoe verzilveren we de kansen die de natuur biedt voor een fijne, gezonde samenleving? En hoe zorgen we dat natuur onderdeel wordt van alles wat we maken en doen? Inzet is om dit als overheden, bedrijven, instellingen en burgers samen te doen.

De domeintrekkers en -leiders zijn koplopers in natuurinclusief denken en werken in hun eigen werkveld: bouw, energie, financiële sector, gezondheid, infrastructuur, landbouw, vrijetijdseconomie en water, en onderwijs en bewustwording. Lees meer over de Agenda Natuurinclusief.

‘Innerlijk kompas ontwikkelen’

Anna werkt bij SME en we komen haar al vele jaren tegen, bijvoorbeeld als lid van de jury van de GDO Innovatieprijs en rond Eco-Schools. Over natuurinclusief zegt ze: ,,De natuur vormt de basis van ons bestaan. Natuurinclusiviteit moeten we volgens mij daarom in de eerste plaats niet behandelen als thema, maar als principe. Persoonsvorming begint bij het besef dat we als mensen onderdeel zijn van een groter geheel: de natuurlijke wereld. In het onderwijs gaat het erom een innerlijk kompas te ontwikkelen dat ieder helpt om richting te geven aan je eigen leven in relatie tot je sociale en natuurlijke omgeving. Natuurinclusief onderwijs beschouw ik dan ook als onderwijs dat bijdraagt aan de kunst om vrij, verbonden en verantwoordelijk te leven.’’ Lees meer over Anna, haar ervaring, inspiratie en kansen die zij op dit thema ziet binnen het onderwijs.

Rol Vereniging GDO

Het Programmabureau Natuurinclusief (PBN) regisseert en faciliteert de uitvoering van Agenda Natuurinclusief, in opdracht van Minister voor Natuur en Stikstof. Het Interprovinciaal Regieteam Natuurinclusief (IRN) van het IPO faciliteert de uitvoering van de Agenda Natuurinclusief voor de 12 provincies. Verenigingen Stadswerk en Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling (GDO) doen dit voor alle gemeenten. Unie van Waterschappen (UvW) doet dit voor de waterschappen.

Contact

Wanneer je vragen of suggesties hebt over de Agenda Natuurinclusief en het domein Onderwijs kun je mailen naar Anna Vanderveen of naar Arjan Klopstra, programma-manager Duurzaam Onderwijs.

Onze voorzitter Jacqueline van Dongen zet in een DuurzaamDoor-special van Publiek Denken (een netwerkplatform voor professionals in de publieke sector) de schijnwerpers op ons werk: ‘Als wethouder met onder andere de energietransitie, klimaatopgave en de vergroening van de gemeente in mijn portefeuille en als voorzitter van Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling (GDO) zie ik de beweging van verduurzaming van dichtbij. Zo hebben de gemeenten die lid zijn van GDO vaak natuur- en duurzaamheidscentra die in de haarvaten van de lokale samenleving zitten. Het zijn die centra die de transitiebeweging op gang brengen en helpen om de klimaatdoelen van gemeenten te realiseren. Ook in mijn eigen gemeente Zwijndrecht stellen we ons de vraag: hoe worden we een klimaatrobuuste gemeente?’

De WUR gaat onderzoeken welke elementen een moestuinprogramma nu effectief maken. Dit moet leiden tot een breed gedragen beschrijving van een ‘modelinterventie’ voor schoolmoestuinprogramma’s. GDO is hierbij betrokken vanuit de Alliantie Schooltuinen en de centra in het netwerk die hun eigen programma’s en ervaringen delen.

Moestuinieren staat volop in de aandacht. Het is een activiteit waarbij natuur (groen) en gezondheid heel mooi samenkomen. Het programma Jong Leren Eten zet in op deze verbinding van natuur en gezondheid, en stimuleert scholen om hun leerlingen niet alleen in de klas te onderwijzen over gezonde en duurzame voeding, maar ook om met de leerlingen praktische activiteiten te ondernemen waarbij kinderen ervarend leren.

Positieve effecten

Vanuit onderzoek weten we dat moestuinieren positieve effecten kan hebben op kinderen. Effecten die gevonden zijn variëren van meer kennis over groente en fruit tot mogelijke effecten op schoolprestaties. Er is echter nog weinig bekend over welke elementen een moestuinprogramma nu effectief maken. Welke onderdelen van het programma dragen in welke mate bij aan de positieve effecten? Om dat te onderzoeken, is Wageningen University & Research bezig met een project over schoolmoestuinen, in opdracht van LNV.

Modelinterventie

Het doel van dit project is om vanuit wetenschap en praktijk tot een breed gedragen beschrijving van een ‘modelinterventie’ voor school-moestuin-programma’s te komen. De modelinterventie vormt een paraplu met objectieve criteria waaraan een goede schoolmoestuin-interventie moet voldoen (een soort meetlat). Daaronder hangen een aantal bestaande lesprogramma’s voor schooltuinen die al aan deze criteria voldoen, en daarmee van goede kwaliteit zijn.

Vervolgens wordt deze ‘modelinterventie’ uitgewerkt voor het accreditatieproces van de interventiedatabase Centrum Gezond Leven van het RIVM. Op deze manier hoeft niet ieder individueel moestuinprogramma het accreditatieproces te doorlopen, maar alleen de modelinterventie.

Praktijkkennis

Naast een verkenning vanuit wetenschappelijke literatuur naar de kernelementen van school-moestuinprogramma’s, worden praktijkervaringen met deze elementen geïnventariseerd. Op deze manier wordt wetenschappelijke en praktijkkennis gecombineerd en komen we tot een breed gedragen set aan kernelementen en bijbehorende criteria. Daarnaast krijgen we inzicht in de belangrijkste elementen van schooltuinprogramma’s die bijdragen aan het gewenste resultaat.

Samenwerking

Binnen dit project wordt nauw samengewerkt met onze vereniging GDO, de Alliantie Schooltuinen, Jong Leren Eten, Adviesbureau Beleef & Weet en andere betrokkenen (o.a. moestuincoaches). Vanuit ons netwerk zijn meerdere centra betrokken. Voor de uitvoering van het project dragen Remon Dammers (NME Den Haag) en Hannelore Borger (Natuur en Milieu Overijssel) bij en stemmen we regelmatig af met de Focusgroep Schooltuinieren. Onderdeel van het project is een inventarisatie van bestaande schoolmoestuinprogramma’s. Meer weten? Neem contact op met Arjan Klopstra, programma-manager Duurzaam Onderwijs.

Elk schoolkind toegang geven tot een schooltuin, zelf groenten en fruit telen en de oogst proeven. Dat is de droom van de Alliantie Schooltuinen, een initiatief van onder meer GDO. Een schooltuin draagt bij aan meer kennis over en betrokkenheid bij voeding en natuur. Het is een plek waar alle kinderen tot bloei kunnen komen.

Om het belang van de schooltuin in de schijnwerpers te zetten, organiseren de Alliantie en het rijksprogramma Jong Leren Eten van 22 tot en met 26 mei 2023 de Week van de Schooltuin.

Rol voor gemeenten

De recente aandacht voor gezond, lokaal voedsel heeft bij veel gemeenten het schooltuinieren opnieuw onder de aandacht gebracht. Gemeenten stimuleren gezonde voeding en educatie speelt daarbij een belangrijke rol. Het schooltuinieren maakt bovendien vaak onderdeel uit van de lokale voedselstrategie. Ook in de Tweede Kamer staat schooltuinieren op de agenda: in 2021 is een motie aangenomen om schooltuinieren te bevorderen. Meer weten?

Winnaar Gouden Wortel 2022 Arnhem investeert fors in schooltuinen

Dit jaar wonnen de gemeenten Teylingen en Arnhem de Gouden Wortel voor hun ondersteuning van het schooltuinieren. De gemeenteraad van Arnhem heeft in november 2022 het amendement ‘Elk Arnhems kind een schoolmoestuin’ met een ruime meerderheid aangenomen. Arnhem start in 2023 met een programma gericht op schoolmoestuinieren. De raad heeft voor drie jaar geld beschikbaar gesteld. Samen met de scholen, schoolbesturen en partners op het gebied van natuur- en milieueducatie wordt dit vormgegeven.

Het samenwerkingsverband van vijf Zeeuwse natuur- en duurzaamheidscentra – NMEZeeland – is de winnaar van de GDO Innovatieprijs 2022. In totaal waren er acht nominaties, die aansluiten bij actuele thema’s: klimaatverandering, energietransitie, circulaire economie, vervuiling en verspilling, armoede, stress onder kinderen. De jury heeft vooral gekeken naar de impact van de producten, projecten en werkwijzen.

De jury werd gevormd door Jacqueline van Dongen (wethouder Zwijndrecht, voorzitter GDO), Theo Leupen (RVO), André de Hamer (Duurzame Pabo), Anna Vanderveen en Jet de Jonge (gemeente Nissewaard, winnaar Innovatieprijs 2021).

De jury constateert: ‘Hier wordt leiderschap getoond in het organiseren van samenwerking. Dit is zeer toe te juichen vanuit het oogpunt van coalitie, cocreatie en cofinanciering. Door samenwerking ontstaat een ‘organisatie met meer smoel, slagkracht, bereik en ontwikkelpotentie!

NDE-centra bereiken met hun mooie producten en projecten lokaal en regionaal al veel impact, maar die impact moet en kan nog groter worden. Dat dat kan laat de Zeeuwse verbreding op organisatorisch vlak goed zien. De drie doelen (efficiency, grote projecten, één gezicht) die onder NMEZeeland liggen, zijn daarvoor ontzettend belangrijk. Als de infrastructuur goed is, komt er ook meer ruimte voor het vernieuwen/actualiseren van producten – wat ook al gebeurt binnen dit samenwerkingsverband.’

Eervolle vermeldingen

Drie eervolle vermeldingen waren er dit jaar, omdat deze inzendingen enerzijds enorm aansluiten op de actualiteit en anderzijds op het bieden van ruimte waar een kind zichzelf en de wereld mag ontdekken, los van de druk van de omgeving.

Zaans Natuur- en Milieucentrum, Kleed je goed: Mooie, goed voorbereide expositie over de milieu-impact van kleding (en alternatieven om die impact te beperken), gelardeerd met opdrachten, spellen e.d.  ZNMC toont hiermee lef en pakt een actueel, gevoelig onderwerp bij de kop dat jong en oud raakt. Sluit goed aan op de belevingswereld van kinderen (en hun ouders) en wat je zelf kunt doen voor een betere werelden is vanuit duurzaamheidsperspectief zeer relevant.

Natuurstad Rotterdam, natuurlijke speelplek de Oedenstee: Innovatief vanuit een gedurfde visie op hoe kinderen willen spelen. Dit heeft Nederland nodig! En zeker grootstedelijk gebied als Rotterdam. De pedagogische kwaliteit van speelruimte vraagt dringend aandacht: een plek waar een kind zichzelf én de wereld mag ontdekken; educatief maar zonder de vele leerdoelen waar kinderen onder bedolven worden.

Natuurcentrum Arnhem, Meer voedsel natuurlijk: Waardevol en super actueel initiatief waarin twee actuele thema’s – zelf voedsel telen en armoede – heel praktisch gekoppeld worden. Sociale duurzaamheid wordt door velen genoemd, zeker in de context van de SDGs, maar er wordt niet vaak heel nadrukkelijk aandacht gegeven.

De Ulebelt, voedselcoöperaties: Voedselcoöperaties zijn op zichzelf niet innovatief. De dienst waarmee Ulebelt startende voedselcoöperaties worden ondersteund is -hoe basaal georganiseerd ook- vooral vanuit het gezichtspunt van het doel juist wél innovatief te noemen. Het kan ook grote impact hebben op sociale cohesie in wijken en buurten. Zeer geschikt voor navolging door andere NME-centra/ makkelijk op te schalen.

Hortus Harderwijk, energietransitie met kinderen: De vernieuwende kant van dit project is de veiling van producten die door de leerlingen zijn bedacht en waarbij de opbrengst naar gastlessen en verduurzaming van de scholen gaat. Je geeft ook een waarde aan het denkvermogen van kinderen. Er is een mooie verbinding gemaakt naar bedrijven uit de regio. Ook ouders zijn actief betrokken. Dat is winst, zeker op dit actuele thema.

Helderse vallei, Toolkit klimaatproof schoolplein ism Hoogmeenraadschap: De samenwerking tussen NME en waterschappen is een beproefd concept, het eigenaarschap zo direct bij de leerlingen leggen, is wel een vernieuwende aanpak. Bovendien zijn de introductiefilmpjes erg leuk en is het lesmateriaal supergoed verzorgd. Mooi dat het project in samenwerking met de waterschappen landelijk wordt uitgerold.

Natuurcentrum Arnhem, Landlopers: Mooi educatief project op het actuele thema grondstoffen, een innovatieve, speelse spelvorm die op een leuke maar evengoed indringende manier laat ervaren wat de dilemma’s zijn rond het gebruiken en inrichten van de ruimte (gebied) en de daarin aanwezige grond- en hulpstoffen.

Stad & Natuur Almere was op 15 en 16 september gastheer voor de jaarlijkse GDO Tweedaagse. Leidinggevenden van natuur- en duurzaamheidscentra uit hel hele land ontmoetten elkaar op Stadslandgoed De Kemphaan. Ze wisselden kennis en ervaringen uit en brachten een bezoek aan de Floriade. De Almeerse wethouder Jesse Luijendijk opende de bijeenkomst.

Hij benadrukte het belang van NDE-organisaties en hij noemde het verbinden van stad en natuur steeds belangrijker: “Een duurzame en gezonde stad zit in het DNA van Almere. We staan nu voor enorme uitdagingen rond bewustwording en het belang van een groene stad. De gemeente kan dit niet alleen. Stad & Natuur Almere is een begrip onder onze inwoners. Als gemeente zijn we heel erg trots op deze partner.” 

Ondernemen en maatschappelijk rendement

GDO bood de deelnemers een gevarieerd en inspirerend programma. De eerste dag stond ‘ondernemen en maatschappelijke impact’ centraal. Liesbeth Bronkhorst, directeur/bestuurder van Stad & Natuur, vertelde haar collega’s over haar visie op het belang van ondernemerschap en maatschappelijk rendement in haar organisatie. Aansluitend waren er workshops waarbij de deelnemers stilstonden bij dit thema. 

Van educatie naar participatie

Dag twee stond in het kader van het ‘verbreden van educatie naar participatie’. In opdracht van GDO doet Wageningen University & Research momenteel onderzoek bij vijf natuur- en duurzaamheidscentra naar inwonersparticipatie. De uitkomsten worden vertaald in leermiddelen voor de leden van GDO.

Bezoek aan Floriade

De Tweedaagse werd afgesloten met een bezoek aan de Floriade. De leidinggevenden deden onder meer het buitenleslokaal van Stad & Natuur aan, het eiland Utopia en de schooltuinenlocatie van de gemeenten Almere en Amsterdam. Liesbeth Bronkhorst blikt terug op een inspirerende en geslaagde Tweedaagse: “We zijn trots dat we deel uitmaken van zo’n professioneel netwerk. Met elkaar bereiken we vrijwel alle basisscholen in het land, én heel veel inwoners met onze groene en duurzame activiteiten. Samen maken we heel veel impact en dat is dringend nodig. Bovendien zetten wij met dit congres Almere op de kaart als groene en gezonde stad.”

Groene Voetstappen Week voor basisscholen van 19 t/m 23 september 2022

Kom lopend of op de fiets naar school! Die oproep doet Vereniging GDO aan alle basisschoolleerlingen. Hiermee vraagt de vereniging van lokale natuur- en duurzaamheidscentra aandacht voor gezond en klimaatbewust gedrag en voor de verkeersveiligheid rond de school.
Scholen uit het hele land doen mee met de Groene Voetstappen Week van 19 t/m 23 september 2022. Het project maakt deel uit van de Europese Mobiliteitsweek, een initiatief van de Europese Commissie. In deze week worden Europese steden en gemeenten opgeroepen om aandacht te besteden aan duurzame mobiliteit.

Groene Voetstappen Week
Groene Voetstappen is een actieweek voor basisscholen met bewustwordingsactiviteiten op het gebied van duurzaamheid, mobiliteit, energie en natuur en wordt ondersteund met digitaal lesmateriaal.
In de Groene Voetstappen Week komen alle leerlingen lopend, steppend of met de fiets naar school. Hiermee verdienen de leerlingen punten, die op school worden vastgelegd in een digitaal scorebord. Naar wens kunnen de leerkrachten met behulp van les- en werkbladen aandacht besteden aan de onderwerpen verkeer, energie en natuur. Als leerlingen extra duurzame activiteiten uitvoeren, kunnen ze Gouden Voetstappen verdienen. Bovendien bedenken de leerlingen oplossingen voor
klimaatproblemen.

Verkeersveiligheid
De Groene Voetstappen Week vindt plaats aan het begin van het schooljaar. Een belangrijk moment om ouders te attenderen op de verkeersveiligheid rondom school. Ook is het voor leerlingen en degenen die hen brengen en halen gezond om met de fiets of te voet naar school te komen.

Groene Voetstappen is een project van Vereniging GDO, netwerk van natuur- en duurzaamheidscentra, in samenwerking met De Bastei uit Nijmegen en Klimaatverbond Nederland.
Meer informatie via www.groenevoetstappen.nl

In een webinar op 28 september nemen de initiatiefnemers van de Groene Stad Challenge je mee in de nieuwe wereld van groene bigdata. Hoe groen is Nederland en is het groen genoeg? Welke plekken kunnen en moeten groener en hoe? Op deze vragen wordt antwoord gegeven en tevens krijg je een inkijkje hoe bigdata werkt.

Leer hoe data kunnen helpen om van inzichten naar beleid te komen en een plan te maken. En hoe kan het lokale NDE-centrum hierin samen optrekken met de gemeente? Dit webinar is ook interessant voor bestuurders en ambtenaren gemeenten. NL Greenlabel organiseert dit webinar samen met GDO van 14.00 tot 15.00 uur. Aanmelden kan hieronder.

Hoe ziet het programma eruit?

14.00 uur Welkomstwoord door Jacqueline van Dongen, voorzitter GDO en met de gemeente Zwijndrecht tevens deelnemer aan de Groene Stad Challenge. Wat heeft het gemeente Zwijndrecht tot nu toe gebracht?

14.10 uur Kennis: Presentatie door Lodewijk Hoekstra, uitdager Groene Stad Challenge, over de waarden van groen en wat je simpel al kan doen om meer groen toe te voegen.

14.25 uur Inspiratie: Toelichting door Arjanne Lagendijk, directeur van NMCX duurzaamheidscentrum Haarlemmermeer, over haar lokale betrokkenheid bij vergroeningsacties.

14.35 uur De Groene Stad Challenge: Presentatie door Joeri Meliefste, adviseur groen bij Sweco, over hoe data uitkomsten helpen om van inzichten naar beleid te komen en een plan te maken. Welke rol kan een NDE centrum hierin spelen en hoe kunnen ze samen optrekken met de gemeente?

14.50 uur Vragenrondje

15.00 uur Einde webinar

AANMELDEN KAN HIER. Na aanmelding ontvang je een link.

Hoe bereik je diverse doelgroepen en zorg je voor een inclusieve boodschap? Via Groen Traineeship (maatschappelijke diensttijd) en GDO kunnen jongeren vanaf september onderzoek doen naar de inclusiviteit van de organisatie en communicatie van natuur- en duurzaamheidscentra. Ze gaan op vijf locaties aan de slag: Den Haag, Rotterdam, Almere, Den Helder en Arnhem. De opgedane kennis wordt gedeeld in ons netwerk van centra voor natuur en duurzaamheid.

Voor dit onderzoek zoeken we jongeren tussen 16 en 27 jaar. Zij kunnen van 26 september tot 5 februari een dag per week leren over inclusiviteit en inclusieve communicatie en hun nieuwe kennis daarna toepassen op NDE-locaties. Jongeren die willen helpen bij het actief uitdragen van het inclusieve verhaal, zodat iedereen zich welkom voelt om langs te komen en mee te doen. SME begeleidt dit project in opdracht van GDO.
Lees meer over het project ‘Iedereen is welkom’ en het aanmelden.

Samen met Leren voor Morgen en SDG Nederland werkt GDO aan een mooi project: rondom 25 september (SDG Action Day) en 10 oktober (Dag van de duurzaamheid) gaan vele NME’ers, vrijwilligers en docenten gastlessen geven over de 17 werelddoelen, de SDG’s! Zo gaan we duizenden kinderen en jongeren in het basis- en voortgezet onderwijs en MBO bereiken! Al heel veel scholen in Nederland doen hieraan mee en veel leden uit ons netwerk dragen bij aan deze les. De teller staat nu op 15.000 leerlingen.

SDG’s, duurzaamheid en burgerschap

Het project, oorspronkelijk bedacht en georganiseerd vanuit CNME Maastricht, vraagt aandacht voor de SDG’s en is een uitstekende manier om scholen en leerlingen te inspireren. De les duurt een uur, wordt gegeven door de docent zelf of door een gastdocent/vrijwilliger. De les bestaat uit een presentatie en filmpjes en biedt naast informatie en kennis over de werelddoelen ook inspiratie om de rest van het jaar aan de slag te gaan met de SDG’s, duurzaamheid en burgerschap. De les kan worden gegeven in het basis- en het voortgezet onderwijs.

Zelf een gastles geven of vrijwilligers vragen

Medewerkers van NME-centra, vrijwilligers en docenten kunnen de gastles geven. Voor iedereen die een gastles wil verzorgen, bieden we in september een online training, gegeven door John Steijns uit Maastricht. NME-centra die willen meedoen kunnen zich aanmelden bij programmamanager Duurzaam Onderwijs Arjan Klopstra. Ben je docent of vrijwilliger en wil je een gastles geven? Meld je dan hier.

Gastles aanvragen

Docenten/scholen kunnen voor PO (groep 6-8) VO of MBO de gratis 17 werelddoelen les aanvragen en meer informatie ontvangen over de training. Scholen krijgen inspiratie om een heel jaar met de klas aan de slag te gaan (ook voor het vak burgerschap)!

Masterclass als vervolg

Coöperatie Leren voor Morgen en GDO bieden als vervolgtraject een masterclass voor docenten die een stap verder willen met duurzaamheid op hun school.